Van smartphone naar wisephone

Elektronische toestellen maken intussen integraal deel van ons leven uit. Ze worden alsmaar slimmer en kleiner, maar de problemen rond materiaal ontginning, productie en de elektronische afvalberg blijven groeien. Het is een probleem dat ons allen aangaat. Product innovatie en een transitie naar een circulair economisch model is noodzakelijk. Zullen we als consument wachten tot het ideale producten op de markt is, of kunnen we allemaal nu al een steentje bijdragen?

De band die we aangaan met elektronische toestellen wordt intiemer. Ultra mobiele smartphones, tablets en laptops nemen geleidelijk aan de plaats in van traditionele toestellen zoals radio, televisie, vaste telefoon, etc. De geavanceerde mobiliteit maakt het mogelijk om professionele tools van ons kantoor naar onze privé sfeer te brengen. Vele van deze tools kunnen we zelfs overal meenemen in één van onze intiemste plaatsen, onze broekzak. We vertrouwen deze nieuwe toestellen, ze verhogen onze productiviteit en helpen ons beter in contact te blijven. We geraken snel in sociaal isolement zonder deze toestellen. Maar ondanks dat de nood voor deze toestellen universeel wordt, worden ze door hun ontwerp hoe langer hoe meer “gadgets” — kleine ingenieuze toestellen.

De industrie brengt mooie en verleidelijke verhaaltjes, maar het echte verhaal achter deze toestellen is veel minder rooskleurig. Een recent rapport van de Gaia Foundation bracht een overzicht van de problemen tijdens de productie, het gebruik en de afdanking. Opmerkelijk was de manier waarop deze omschreven werden. Als deze toestellen kinderen van moeder aarde (zouden) zijn, dan kan hun leven omschreven worden als: ‘bloedige geboorte; tekort leven; en dood op de straatstenen’.

Diffusie van innovatie

Een transitie naar een verantwoorde markt voor elektronische gadgets is noodzakelijk. Maar kan deze transitie snel en spontaan vanuit de industrie en consumenten, zonder overheidsinmenging gebeuren? Het model van diffusie van innovatie kan een kader voor discussie vormen. Dit model omschrijft dat een nieuw product door een maatschappij geleidelijk aan wordt opgenomen. Denk bijvoorbeeld even terug aan wanneer u zelf uw eerste laptop, GSM of tablet kocht en wanneer u een gebruikersnaam op Facebook of Twitter aanmaakte. Waren er toen al veel gebruikers en waarom bent u dan tot aankoop over gegaan?

In het model zijn er vijf specifieke categorieën consumenten. Innovators zijn een kleine groep die als eerste een nieuwe innovatie opnemen. Early adopters (pioneers) zijn een groep vernieuwers die een hoog gehalte aan leiderschap vertonen. Hun mening is belangrijk voor een succesvolle verdere doorbraak. De Early Majority (voorlopers) zoekt nog steeds vernieuwing maar neemt een afwachtende houding aan. Deze groep is groter en de innovatie breekt pas echt door wanneer deze categorie de innovatie opneemt. De Late Majority (achterlopers) zijn meer sceptisch tegenover innovatie en hebben vaak minder financiële middelen. Laggards (achterblijvers) zijn de allerlaatsten om een innovatie op te nemen, ze hebben een aversie tot verandering.

Product Innovatie

Grote spelers bergen geen Cradle-to-Cradle of andere verantwoorde product innovaties op de markt. Echte innovatie komt van kleine dynamische spelers. De Fairphone, Phonebloks en het gelijkaardige Bloom Laptop zijn prille maar veel belovende concepten.

Phonebloks is ontworpen met de intentie om elektronisch afval te reduceren tot 10% en kan kleine producenten, tweedehands verkopers en recyclage bedrijven bevoordelen. Maar als de industrie en consument de innovatie louter zien als een manier om sneller technologische of esthetische updates door te voeren kan het afval probleem evengoed exponentieel vergroot worden. Daarom is het belangrijk dat waarden rond ethisch aankopen, hergebruik en reparatie nu al opgenomen worden, niet enkel door Innovators en Early Adopters, maar door de volledige maatschappij.

Ethisch productie

Fairphone is succesvol gelanceerd bij de eerste 25 000 klanten. Het bedrijf focust op ethische aspecten in de productie en wil groeien door een circulair business model uit te bouwen. Een echte doorbraak hangt van vele factoren af maar het is toch uitkijken naar hoe Fairphone, Innovators en Early Adopters positieve verhalen en ervaringen naar de bredere maatschappij gaan brengen.

Hergebruik

In tegenstelling tot wagens is hergebruik van relatief nieuwe of al iets oudere elektronische toestellen niet echt populair. Relatief nieuwe toestellen die via een refurbishing (of gereviseerde) programma opnieuw op de markt aangeboden worden, kunnen voor de Early Majority een volwaardig en goedkoper alternatief zijn. De Late Majority zou baat kunnen hebben bij iets oudere elektronische toestellen die aan sterk verlaagde prijzen op tweedehands markten worden aangeboden. We zien echter dat tweedehands markten niet populair zijn maar discounters de Late Majority daarentegen wel kunnen overhalen tot aankoop. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de kritische Late Marjority kwaliteitsgarantie willen en tweedehands markten geen eenduidige garanties bieden. Refurbished programma’s bieden volwaardige kwaliteitsgaranties maar ze zijn vaak intern, niet voldoende uitgebouwd door retailers en niet genoeg bekend bij het brede publiek.

Reparatie

Als je goede relaties wil opbouwen, dump je deze niet bij het eerste het beste probleem. Als Europees consument hebben we allemaal recht op 2 jaar garantie, dus laat de verkoper u niet van de wijs brengen. Als we als consumenten de rol van reparatie niet hoog waarderen dan zullen ontwerpers verder gaan in gadgets nog kleiner te maken door bijvoorbeeld onderdelen samen te lijmen, waardoor reparatie zo goed als onmogelijk wordt. Daarnaast zijn er mogelijkheden zoals Sugru om gadgets te personaliseren en beschermen. Repair Cafes kunnen kleine problemen met oudere toestellen (buiten garantie) mogelijks oplossen. Door verhalen van reparatie te verspreiden kunnen consumenten aan ontwerpers laten horen wat echt belangrijk is!

Offline trend

Laggarts verdedigen traditionele waarden en bieden weerstand om innovaties op te nemen. De Amish bijvoorbeeld verkiezen om geen nieuwe technologen op te nemen omdat deze de functies binnen lokale gemeenschapen ondermijnt. Er is een groeiende trend die gadgets niet verwerpt, maar wel traditionele waarden promoot door ze op bepaalde ogenblikken niet te gebruiken. Zo wordt het gebruik van deze gadgets afgeraden ter bevordering van kinderlijk, gastronomisch en vakantie plezier.

Om een spontane transitie naar een circulaire economie met verantwoorde e-gadgets te maken is een cultuur van verantwoord consumeren noodzakelijk. Dit is mogelijk, maar consumenten en producenten zullen hard moeten werken. Er komen nieuwe product innovaties op, maar om echt succesvol te zijn moet er naast ethische productie nu ook al sterk gewerkt worden aan hergebruik, reparatie en het maatschappelijk aanvaardbaar maken om ook eens even offline te leven. Was u voor uw vorige toestellen een Early of Late Majority en liggen ethische aspecten nauw aan uw hart, wat houdt u tegen om een early adopter te worden? Hebt u een beperkt budget, dan kun je via hergebruik koopjes doen. Bent u aan de laatste nieuwe snufjes, draag er dan goed zorg voor zodat u ze een tweede leven kan geven. Bent u een ontwerper, luister dan goed naar de vraag van consumenten om reparaties uit te kunnen voeren. Bent u een ondernemer, grijp dan uw kans om de onder ontwikkelde markten van hergebruik of offline plezier te betreden. De meerderheid trekt nog niet sterk aan verantwoorde innovaties en de circulaire economie, maar er ontstaat momentum doordat de Innovators, Early Adopters en Lagards duwen!

(Een Engelstalige versie van deze blog kan je hier vinden.)