Hebben we een energiecrisis of een gemakzuchtcrisis? Of beide?

Door de zoveelste zinloze oorlog en bijhorende geopolitieke machtsspellen rond energievoorziening, voedsel en grondstoffen schieten we wakker. Iets wat de klimaat- en biodiversiteitscrisis tot nu toe niet is gelukt. We maken ons ineens zorgen hoe we de winter moeten doorkomen. Pers, politiek, industrie en burgers stellen alleen de vraag: Hoe gaan we nu in onze energienoden blijven voorzien? Eh, noden of wensen? Samen met de ongeke

nde versnelling waarmee de levens-ondersteunende planetaire systemen op hol slaan, is dit juist hét moment om onze energievraatzucht eens grondig in vraag te stellen. De ongebreidelde opeenstapeling van elektrificering, digitalisering en robotisering van álles in onze levens is net de reden dat we ons zo in de nesten werken.

We zijn ziek in het bedje van wat in het Engels de 3 c’s heet: comfort, convenience en cleanliness. Elektriciteit moet koste wat kost onze kunstmatige levensinvulling overeind houden. Zoals bij een infuus. Zolang het maar elektrisch gaat, want oh wee als we ons lichaam zouden moeten gebruiken. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk schetst treffend dat we in de 21ste eeuw nog maar één lichaamsdeel gebruiken; een vinger om knopjes in te drukken. Dat is nu swipen. We zijn een gemakzuchtige diersoort geworden. Verslaafd aan comfort en gemak-zucht, genormaliseerd alsof het een recht is. We hebben geen voeling meer met andere vormen van levensenergie dan die door elektriciteit opgewekt wordt. We staan totaal niet meer in verbinding met ons eigen lichaam, ons werkelijke huis, en met de ons omringende levende wereld. Tegelijk hebben we nergens meer energie voor, uitgeblust en verdoofd. De energieverslaving komt in vele gedaanten.

De Step

De elektrische (deel)step is hét symbool van moderne luiheid. Deze wordt in steden vooral door jongeren gebruikt om afstanden van amper anderhalf à twee kilometer af te leggen. Krijgen die het ene been niet meer voor het andere?! Hoe kan het dat mobiliteitsexperten dit duurzame mobiliteit noemen? Waar is hun integrale blik? Alleen al de ecologische kost van de winning van de zeldzame metalen, zoals lithium, die nodig zijn voor de batterijen. Wat er niet wordt bij verteld: in Europa worden steeds meer bodems opengehaald, omdat de Europese Commissie minder afhankelijk wil worden van geopolitieke krachten en grondstoffen van elders. Hoe worden die steps opgeladen? Juist, door mensen met een precair statuut die ‘s nachts met bestelbusjes van hot naar her rijden om die steps tegen een spotvergoeding bij hen thuis op te laden. Hoezo duurzaam!

Echter echt steppen, met benenenergie, is fantastisch. In Nederland, Duitsland en Oost-Europa bestaan verenigingen die wedstrijden en recreatieve tochten organiseren. Die steps (met luchtbanden) komen in soorten en maten. Bij sneeuw kun je het voorwiel vervangen door een ski of een model waar een hond kan meelopen. Krijgt die ook nog eens broodnodige beweging, want ondertussen heeft de helft van de honden (en katten) last van obesitas. Verder blijkt dat ouderen zich veiliger met een step kunnen verplaatsen. De snelheid ligt lager, je traint het evenwicht en je staat snel stil, want dicht bij de grond. Elektrisch fietsen kan juist bij ouderen, door de hoge snelheid, ernstige letsels bij vallen veroorzaken. De echte step is ook een effectievere cardiotrainer dan een fiets. Net wat we nodig hebben in onze zittende levens. Het is een goed en goedkoop middel om obesitas tegen te gaan, dat zeker bij jongeren, een zorgwekkend probleem is. Zo’n actieve en tragere manier van verplaatsen draagt ook bij tot een respectvollere omgang met elkaar in de publieke ruimte. Dat is pas duurzaam.

Elektrisch poetsen

De elektrische tandenborstel is nog zo'n voorbeeld van hoe we ons lichaam op pauze zetten. Voor mensen met een beperking zijn dit soort hulpmiddelen natuurlijk van levensbelang. Dat staat hier niet ter discussie. Tandartsen zijn, ‘gesteund’ door de industrie, de pleitbezorgers van elektrisch poetsen geworden. Dit om tandbederf tegen te gaan en omdat mensen niet goed (lang genoeg) poetsen. Het moet allemaal snel, we mogen immers geen tijd verliezen. Ook hier is hét verkoopargument gemak.

De elektrische tandenborstel is echter geen oplossing voor de oorzaak van tandbederf: wat we eten. Namelijk de alomtegenwoordige suikerhoudende dranken en industrieel bewerkte en vezelarme voedingswaren die onder de naam van voedsel verkocht worden. Dit veroorzaakt veel plak. Onze mond is de eerste cruciale etappe in een complex ecosysteem van miljoenen bacteriën in het spijsverteringskanaal, die ons gezond houden. Niet alleen gaat elk pondje door het mondje, gezonde en gevarieerde voeding voorkomt ook talloze ziektes, van diabetes tot dementie. Ziekte is een veelkoppige kost met druk op de gezondheidszorg, arbeidsuitval en het tast onze levenskwaliteit aan. Als we gezonder eten wordt schoonhouden van het gebit bovendien minder materiaalintensief en dus ook minder afval.

Ook rietjes zijn gemaksvoorwerpen. Nu het plastic voor deze ‘single-use’ voorwerpen in de ban gedaan is, blijken zowel de papieren als de bioafbreekbare versies gezondheidsdrisico’s te hebben. Overheden vragen de industrie dit te verbeteren. Eh, rietjes verbeteren?! We kunnen die bergen afval en energieverspilling voor productie en transport in één keer ongedaan maken. Door gewoon weer uit een glas te drinken. En voor mensen die het echt nodig hebben bestaan herbruikbare inoxrietjes.

Vraatzucht

Onze energievraatzucht voor de 3C’s zit in álle domeinen van ons leven. Huizen vol domotica, hele windparken om de servers voor onze online aankopen, games en apps te laten draaien. Elektrische mini-auto’s voor peuters (bij uitstek de leeftijd dat ze de wereld bewegend moeten ontdekken!), robotstofzuigers en -maaimachines, de hele batterij aan wellnessapparaten tot zelfs een elektrische eeltverwijderaar. Een kattenluik uitgerust met camera en AI, zodat de kat zijn gevangen prooi niet meer binnen kan brengen. Elektronische filters en robotsystemen om mega-veestallen te ‘optimaliseren’ en airconditioning in alle auto’s en gebouwen. Om deze hele business te laten draaien hebben we steeds grotere ontginningsmachines gemaakt die energie verslinden, (zee)bodems vernielen, water en land vervuilen en lokale weefsels ontwrichten.

Het moet en kán anders en minder. Begin thuis. Maak eens een lijst van alle elektrische of op batterij werkende apparaten in huis. Je zult versteld staan wat je nog tegenkomt. Hoe vaak gebruik je elk apparaat, is het nieuw of tweedehands, waarom heb je het gekocht (invloed van reclame, vrienden, status, gemak, ...), hoeveel plaats nemen ze in (de keukens zijn daardoor ook steeds groter geworden). Heb je ze echt nodig? Kijk dan naar alternatieven, zoals: een andere werkwijze, anders omgaan met eten en verzorging, lenen of huren, meer tijd nemen, minder ruimte gebruiken, geluidsoverlast verminderen, enzovoort.

Lijf en leden

We moeten loskomen van het idee dat kwaliteitsvol leven alleen met energieverbruik mogelijk is. Deze vraatzucht is ook niet met hernieuwbare energie te bevredigen. Dit veroorzaakt hoe dan ook onnoemelijke schade aan de planeet vanwege de input van tonnen materialen, metalen, water en energie in globale industriële processen, met uitstoot, afval en habitatvernieling van andere levende wezens tot gevolg. Machines en digitale systemen zouden onze levens (volgens sommigen) verbeteren en we zouden daardoor ook minder kunnen gaan werken. Niets is minder waar.

Terug ons eigen lijf gaan gebruiken en bewonen. Meer (buiten) bewegen en ons lichaam gebruiken in zingevende jobs. Dan hoeven we ook minder te stoken om warm te blijven. Onze eigen energie steken in wat echt belangrijk is voor samen leven op deze planeet. We hebben gemak, comfort, properheid én snelheid tot norm van het goede leven verheven. Hoog tijd voor een ander perspectief, waarin we ons een nieuwe normaliteit voorstellen die het goede leven juist energie, kracht, verbinding, gezondheid en zin geeft. Vanwaar die haast trouwens ... en waarheen?

Ans Rossy is pedagogisch ecologe, sociale wetenschapper en een internationaal ervaren expert in multi-actorprocessen voor ecologische (gedrags)verandering en natuur & milieu educatie. Ze verbindt mensen met hoofd, hart en handen in Groen ↔ Gezondheid ↔ Gemeenschap via Leren in actie en zet zich in voor Green4Care en Care4Green. Ze is tevens internationaal auteur en spreker.