Boeren & Buren verkleint de afstand tussen producent en consument
Uitweg voor het klassieke economische groothandelssysteem, op naar de korte keten.
In de Brusselse Marollenwijk werd recent een statig Art Nouveaucomplex gerenoveerd, les Ateliers des Tanneurs. De voormalige warenhuizen werden omgevormd tot een bruisende site waar vandaag een vijftigtal jonge bedrijven huizen -van architectenbureaus over evenementenbureaus tot computerherstellers.
In de overdekte biomarkt springen met de regelmaat van de klok jonge Brusselaars binnen, die even later, met een weekvoorraad groenten, weer buitenspringen.
Op de eerste verdieping van les Ateliers des Tanneurs huizen de collega’s van Boeren & Buren, de Nederlandstalige versie van La Ruche qui dit Oui!, een webplatform dat in 2011 in Frankrijk werd opgericht met als doel om boeren en klanten rechtstreeks met elkaar te verbinden.
Door het wegvallen van tussenschakels als een veilinghuis of supermarkt kan de boer een eerlijke en betaalbare prijs bepalen voor zijn waar.
Dat doen ze via een handig online platform, waar klanten hun bestelling bij de verschillende boeren plaatsen. Producent en klant ontmoeten elkaar op een wekelijkse ‘Buurderij’, een soort marktje op een leuke locatie.
De klanten halen er hun bestelling op bij de verschillende boeren, en kunnen ondertussen een babbeltje slaan. Geld komt er niet aan te pas, gezien de betaling via het webplatform gebeurt.
Voordeel voor boeren en klanten is dat de boer een eerlijke prijs kan bepalen voor zijn waar én zijn goederen toch betaalbaar kan aanbieden door het wegvallen van tussenschakels als een veilinghuis of supermarkt. Het is voor boeren een welkom alternatief voor de enorme marktdruk waar velen van hen vandaag mee worstelen.
Uit het niets naar 47
Bij het model van Boeren & Buren is er ruimte voor rechtstreeks contact tussen boeren en klanten. En dat werkt verbindend. Soms leren ze van elkaar bij, van welke bereidingen nu net in de smaak vallen bij klanten, tot hoe dat geweldig lekkere brood nu precies gebakken wordt.
In het kantoor van Boeren & Buren ontmoet ik Hannes Van den Eeckhout, sinds 2015 de coördinator voor Boeren & Buren van Vlaanderen en Nederland. Op twee jaar tijd zag hij de organisatie in Vlaanderen uitgroeien van niets naar een netwerk van 47 Buurderijen en startte het concept ook op in Nederland.
Dit gesprek gaat over die snelle groei, over de korte keten, en over waarom meer transparantie in de voedselketen goed is voor iedereen.
Decentrale en haalbare keten
Boeren & Buren is een belangrijke speler in de “korte keten 2.0”-beweging. Waar staat de term precies voor?
Van den Eeckhout: “Korte keten” staat voor een duurzaam afzetsysteem waarbij er een rechtstreekse relatie tussen de producent en de consument bestaat. De producent bepaalt zelf de prijs, de productiemethode en het aanbod.
In de praktijk leidt dit vaak tot een focus op weinig transportkilometers. Onze producenten bevinden zich gemiddeld 16 kilometer van de Buurderij waar hun producten verkocht worden. Maar die focus op weinig kilometers wil ik ook nuanceren. Enkel lokaal werken, is in onze ogen niet altijd haalbaar. Bepaalde producten die je in België niet vindt, koop je toch.
‘Enkel lokaal werken, is in onze ogen niet altijd haalbaar. Bepaalde producten die je in België niet vindt, koop je toch’
Sinds kort experimenteren we met de verkoop van producten uit ons netwerk in Zuid-Europa: sinaasappels uit Spanje voor Sinterklaas, of parmezaan en olijfolie uit Italië. Het blijft een korte keten, omdat we de boeren kennen die ze maken, en weten dat ze een eerlijke prijs kregen voor hun producten. Ook met deze boeren verloopt de verkoop rechtstreeks. En zo staat onze deur ook open voor klassieke ‘fair trade’ producten uit het Zuiden. Ideaal scenario is natuurlijk dat het voedsel dat je dagelijks eet, vooral lokaal is.
Ons online platform kent bijna 200.000 actieve leden en de producenten realiseerden in 2016 een omzet van 32 miljoen euro. Vandaag bestaan er bij La Ruche qui dit Oui! alleen al meer dan 850 ‘buurderijen’, van Duitsland tot Groot-Brittannië, van Italië, Spanje en Zwitserland tot Denemarken en Nederland.
Er zijn natuurlijk ook heel wat lokale organisaties aan de slag die hetzelfde doen als la Ruche - namelijk producent en consument verbinden, om zo een eerlijke prijs te krijgen voor de boeren - denk aan De Streekboer in Friesland, of Voedselteams, een organisatie die al langere tijd de korte keten bij ons verdedigt. In wezen gaat het om een hele internationale beweging, die bekendstaat als de ‘korte keten 2.0’-beweging.
Een belangrijk kenmerk van ons platform is dat het decentraal werkt. Waardoor de macht van de tussenschakels verkleint. Een online betalingsplatform, waarmee consumenten rechtstreeks aan boeren betalen, is essentieel voor dat horizontaal handelen.
Projecten in de pijplijn
Jullie schoten stevig uit de startblokken. Op tweeeënhalf jaar lanceerden jullie in Vlaanderen 47 Buurderijen. Hoe deed je dat?
Van den Eeckhout: Halverwege 2015 lanceerden we de naam ‘Boeren & Buren’ en het bijbehorende webplatform. Enkele weken later openden de eerste Buurderijen al, de eerste twee kwamen er in Mechelen en in Meise. Vanaf toen ging alles in sneltreinvaart. In het eerste jaar openden er Buurderijen in Antwerpen, Wommelgem, Wezembeek-Oppem, Brugge, Leuven en Kortrijk. Einde 2016 waren er zo’n 27 Buurderijen actief in Vlaanderen. In Brussel en Wallonië waren dat er een vijftigtal, die opgestart waren onder de vleugels van de Franse moederorganisatie.
Vandaag zijn er in Vlaanderen meer dan veertig Buurderijen. Ook in Nederland gingen afgelopen jaar de eerste tien Buurderijen open. In Brussel en Wallonië samen zijn het er nu bijna zestig. En er is nog uitbreidingspotentieel. In Limburg is er bijvoorbeeld nog geen enkele Buurderij. Wel zitten er projecten in de pijplijn.
Hoe zit het verdienmodel van Boeren & Buren precies in elkaar?
Van den Eeckhout: De boeren dragen 16,7 procent van hun omzet af aan Boeren & Buren en de Buurderij-Verantwoordelijken. De ene helft van de vergoeding gaat naar Boeren & Buren voor het gebruik en ontwikkelen van het webplatform, de technische ondersteuning van het netwerk, communicatie en marketing en de transactiekosten.
‘Op deze manier houden de boeren 80 procent van de opbrengst van hun producten over, terwijl dat bij de meeste supermarkten maar 15 à 25 procent is’
De andere helft gaat naar de Buurderij-Verantwoordelijken, die de Buurderij runnen. Ze verzorgen de locatie en staan rechtstreeks in contact met de betrokken boeren en klanten.
Het voordeel voor de boeren is dat ze op die manier 80 procent van de opbrengst van hun producten krijgen, terwijl dat bij de meeste supermarkten maar 15 à 25 procent is. En Buurderij-Verantwoordelijken kunnen er soms een mooie bijverdienste aan over houden.
Al doen de meesten het wel uit overtuiging. De vergoeding is vooral bedoeld als compensatie voor de tijd en het engagement dat ze erin steken. De meesten zijn deel- of voltijds aan de slag, en worden Buurderijverantwoordelijke als zelfstandige in bijberoep.
Buurderij bindmiddel voor stadsbuurten
Zo’n Buurderij-Verantwoordelijke houdt contact met de boeren en de buren, en regelt de locatie. Hoe komen jullie in contact met hen?
Van den Eeckhout: Buurderij-verantwoordelijken benaderen ons met verschillende motivaties. Sommigen geloven rotsvast in natuurlijke producten en ecologische landbouw, best veel van onze boeren zijn kleinschalige bioboeren. Anderen zetten dan weer graag hun schouders onder een project dat de buurt met elkaar verbindt. Nog anderen spannen zich graag in om lokale landbouwers een duwtje mee in de rug te geven, en via de Buurderijen hun afzetkanalen te vergroten.
‘Een Buurderij kan zo voor sommige organisaties ook een manier zijn om een doelpubliek over de vloer te krijgen waar ze normaal niet zo veel mee in contact komen’
Ze zijn van divers pluimage, onze Buurderijverantwoordelijken: jong, oud, leerkrachten en zelfstandigen. En dat is super. We zijn steeds op zoek naar mensen die zich geroepen voelen om een Buurderij in zijn of haar buurt op te starten.
De bestellingen gaan meestal door in publieke of semipublieke plekken die iedereen in de buurt wel kent. Denk aan culturele centra en bibliotheken. Maar je komt er ook tegen in scholen, restaurants of rusthuizen.
In Brugge is er zelfs eentje in een psychiatrisch ziekenhuis. Een Buurderij kan zo voor sommige organisaties ook een manier zijn om een doelpubliek over de vloer te krijgen waar ze normaal niet zo veel mee in contact komen. De Buurderijen kunnen drempelverlagend werken.
Sommige Buurderijen dragen ook echt bij aan het gemeenschapsleven. Op de Buurderij in DOK Gent bijvoorbeeld, een site aan de haven die tijdelijk wordt ingevuld door een creatieve bende, gaan de buren deze week samen soep maken.
Boerentransformatie
Heeft Boeren & Buren iets veranderd aan de boerenstiel bij ons?
Van den Eeckhout: Al kennen we onze precieze impact op het lokale landbouwerslandschap niet, we hebben toch het idee dat we af en toe een steen verleggen in de grote rivier. Boeren die via Boeren & Buren verkopen, gaan soms een hele omwenteling door. Zo gooide een witloofboer uit de rand rond Brussel op minder dan een jaar zijn hele aanpak om. Hij begon meer soorten groenten te kweken, startte op vraag van de Buren met groente- en fruitsappen en verving ook zijn verpakkingsmateriaal door een milieuvriendelijker soort.
We zagen familiale ondernemingen ook sterker worden. Bij het familiebedrijf Seizoensmaak in Londerzeel zagen we de boer een versnelling hoger schakelen, en begon ook de zoon meer uren op het veld te werken, van deeltijds naar voltijds. Samen met ons zien we nieuwe, startende boeren groeien. Dat is altijd inspirerend. Het motiveert ons om verder te gaan met wat we bezig zijn.
Van het Andesgebergte naar le Plat Pays
Je verdiept je al een hele tijd in duurzame landbouw. Zo werkte je tussen 2010 en 2015 in het hoge Andesgebergte in Peru, tussen de bioboeren. Hoe kwam je daar terecht?
Van den Eeckhout: Ik heb voor handelsingenieur gestudeerd. Via BTC, het Belgische ontwikkelingsagentschap, en de Waalse ngo ADG, kwam ik in Peru terecht, waar ik lokale ecologische boeren in het Andesgebergte hielp bij de versterking van hun ondernemingen. Na die stage ben ik blijven hangen, en werkte ik er rond voedselzekerheid en lokale landbouw in het hooggebergte. Bij mijn terugkeer, begin 2015, kon ik via via aan de slag bij Boeren & Buren.
De Vlaamse, lokale context moest ik daarna goed leren kennen, want ecologische landbouw in het hooggebergte is eigenlijk niet te vergelijken met onze situatie. Het eerste jaar dat ik weer in België was, heb ik dan ook erg ingezet op het ontwikkelen van mijn netwerk. Mijn missie was immers dat Boeren & Buren breed gedragen zou worden binnen Vlaanderen.
‘De korte ketenlandbouw maakt vandaag zo’n vier à vijf procent uit van de aankoop van voedsel in Europa, nog steeds een beperkt aandeel’
In augustus 2015 nam ik deel aan een Masterclass rond ondernemen, bij duurzame jongerenorganisatie Act4Change. Daar leerde ik heel wat mensen kennen die in Vlaanderen met korte keten bezig zijn. Ik kreeg er ook constructieve feedback op ons businessmodel.
Maar ik zie onze lokale context niet los van het globale verhaal. Recent was ik in India op een congres, waar ik ook een lezing gaf over Boeren & Buren. Ik lichtte er onze visie toe over hoe we de vraaggestuurde overgang naar duurzame landbouw verder kunnen ondersteunen. Want de korte ketenlandbouw maakt vandaag zo’n vier à vijf procent uit van de aankoop van voedsel in Europa, nog steeds een beperkt aandeel. De overstap naar duurzame landbouw is nog niet ingeburgerd.
Boeren & Buren gelooft dat openheid veel kan bijdragen aan duurzame landbouw. Eigenlijk moeten we beginnen met het begrip te verbreden. Want het is niet zo dat enkel bio-landbouwers de enigen zijn die duurzaam werken. Duurzame landbouw bestaat uit verschillende facetten: sociaal, met een focus op fair trade en goede werkomstandigheden; milieuvriendelijk hetzij biologisch of via korte keten; of economisch met haalbare businessmodellen en een eerlijke prijs voor de landbouwers.
Bij Boeren & Buren houden we de deur open voor alle producenten die rechtstreeks contact willen met hun consumenten. Dat is een breed spectrum, van familiale landbouw tot start-ups en pioniers in de bio- en agro-ecologische landbouw. We pleiten voor korte keten, dialoog en openheid over de inspanningen van producenten, ook al staan ze aan het begin van hun transitie-verhaal naar een meer duurzame landbouwactiviteit.
Werkelijke kost weerspiegeling
Wat staat er nog op de agenda van Boeren & Buren?
Van den Eeckhout: Op dit moment werken we aan heel wat projecten. Het hele jaar door ondersteunen we Buurderijverantwoordelijken die een nieuwe Buurderij oprichten. We zijn ook aan het experimenteren met producten die van verder komen.
‘Werkelijke kost weerspiegelen betekent het incalculeren van de kost op de gezondheid van de consumenten en producenten, de impact op de sociale zekerheid, de kosten van de impact op het milieu’
Via de samenwerkingen met boeren uit het zuiden, zoals de Italianse olijfolie of mandarijntjes uit Spanje. Tegen het jaareinde hopen we zo cava aan te bieden, voor de feestdagen. En er lopen tests voor een samenwerking met een lokaal fietskoerierbedrijf, dat bestellingen aan huis kan leveren.
Een thema dat me geweldig fascineert, is het gegeven van ‘true cost accounting’ -ervoor zorgen dat de prijs van producten hun werkelijke kost weerspiegelt. Dat omvat de kost op de gezondheid van de consumenten en producenten, de impact op de sociale zekerheid, de kosten van de impact op het milieu. Die worden vandaag allemaal extern betaald. Ook daar pleiten we voor meer transparantie.
Het internet is het medium bij uitstek om die informatie op te slaan die een dergelijke transparantie vereist. We kijken bijvoorbeeld met veel interesse naar de blockchain-techniek, het principe waar bijvoorbeeld de Bitcoin ook mee werkt. Op de lange termijn denk ik dat Boeren & Buren een tech enabler is, en een online platform kan zijn voor iedereen die diensten aan andere spelers wil aanbieden, volgens de principes van de korte keten.
Boeren & Buren heeft vele gezichten - van de sympathieke Buurderijen ‘met de laarzen in de modder’ die leven en groentjes in de buurt binnensmokkelen, tot het minder zichtbare, maar minstens even belangrijk webplatform dat de klassieke manieren van kopen en verkopen radicaal uitdaagt. Het platform biedt, gewoon door te bestaan, een uitweg uit het klassieke economische groothandelssysteem, weg van ketens, supermarkten en veilingen. Want waarom zouden consumenten de macht van de markt overlaten aan de grote spelers? Boeren & Buren stelt er een nieuwe sociale en positieve economie voor in de plaats. Een lokale economie, op mensenmaat.