Wat Game of Thrones ons leert over klimaatverandering

Over de gelijkenissen tussen fantasy en de realiteit.

Wat Game of Thrones ons leert over klimaatverandering
© HBO

Op zondag 14 april was het eindelijk zover: het moment waar talloze fans wereldwijd bijna twee jaar lang op hadden gewacht. HBO zond de eerste aflevering van het achtste en laatste seizoen van de razend bekende tv-serie Game of Thrones uit.

De show wordt geregisseerd door David Benioff en D.B. Weiss en is gebaseerd op George R.R. Martins boekenserie A Song of Ice and Fire. Enkele online kranten zoals Variety en Digital Spy hadden het over een recordaantal van 17,4 miljoen kijkers: dat is niet niets. Heel veel mensen zijn blijkbaar nieuwsgierig naar de afloop van een verhaal dat thema’s als apocalyptische dreiging en ijszombies weet te koppelen aan verhaallijnen over intriges en machtspelletjes.

Bovenal spreekt de serie aan omwille van zijn bonte verzameling aan karakters: iedereen vindt wel één personage waarmee hij of zij zich kan identificeren. Peter Dinklage dacht wellicht ook aan de wisselwerking tussen verschillende levensechte personages toen hij zei dat Game of Thrones één van de meest realistische shows is waarin hij ooit acteerde. Het realisme van de tv-serie schuilt echter niet alleen in de karakterpsychologie.

Hoewel George R.R. Martin het aanvankelijk niet zo bedoelde, aanvaardt hij ondertussen het verband dat sommigen leggen tussen zijn boeken en de dreigende klimaatverandering.

De apocalyptische plotlijn van Game of Thrones is onverwacht brandend actueel. Anno 2019 worden zowel fans als niet-fans namelijk geconfronteerd met een onontkoombare, maar vooralsnog vaak genegeerde waarheid: de klimaatproblematiek. De link tussen ecologie en fantasy werd al gelegd door literatuurwetenschapper Marco DiPaolo. In zijn boek Fire and Snow: Climate Fiction from the Inklings to Game of Thrones onderzoekt hij hoe klimaatverandering impliciet aan bod komt in fantasyliteratuur.

Hoewel George R.R. Martin het aanvankelijk niet zo bedoelde, aanvaardt hij ondertussen het verband dat sommigen leggen tussen zijn boeken en de dreigende klimaatverandering. In A Song of Ice and Fire dreigt de komst van een langdurige winter die een leger van ijszombies met zich meebrengt. In onze wereld dreigt de klimaatverandering die extreme temperaturen, de teloorgang van biodiversiteit en naast wereldwijde ellende ook mogelijks het einde van het menselijke ras met zich mee kan brengen.

In beide gevallen staat een hetzelfde motief centraal: uiteindelijk zijn wij als mensen de speelbal van de elementen. Hoe sterk onze samenleving ook is ontwikkeld, wij zijn allemaal sterfelijk: valar morghulis.

De gelijkenis gaat echter verder dan dat. Wat DiPaolo precies onderzoekt, is de manier waarop de fictieve personages in Game of Thrones reageren op de dreigende apocalyps. “Waarom is dat belangrijk?” vraagt u zich misschien af. “Omdat ze precies reageren zoals u en ik”, klinken DiPaolo’s en mijn antwoord.

Iedereen wil macht, rijkdom en positie. Er is geen tijd voor de natuur, enkel voor een strijd onder mensen.

In het ontwikkelde Zuiden van Game of Thrones, geloven de karakters niet in de dreigende winter. We zien dan ook hoe de Zuiderlingen de natuur aardig onder de knoet hebben. Zowel in de boeken als in de serie is het zuiderse klimaat mild, waardoor de mens de natuur heeft kunnen cultiveren. Baas in eigen huis, noemt men dat. Hoe zou er ooit iets veranderen in de natuur, als het al zo lang zo goed is en de mens alles perfect onder controle heeft? Is er niet de wetenschap om de natuur op haar plaats te houden?

Bovendien heeft de mens in het Zuiden, die verbazingwekkend lijkt op de westerse mens, belangrijkere dingen te doen. Centraal staan de politieke intriges, de economische winst en de sociale strijd. Iedereen wil macht, rijkdom en positie. Er is geen tijd voor de natuur, enkel voor een strijd onder mensen.

Helemaal anders is het in het Noorden. Daar wordt de mens dagelijks geconfronteerd met de elementen. Noordelingen strijden niet tegen elkaar, maar werken samen. We zien hoe in de serie en de boeken een soort idylle wordt geschetst met waarden als eer en broederschap. Dat is dan ook nodig. In het Noorden is coöperatie geen luxe, maar een kwestie van leven of dood. Wie niet samenwerkt in de strijd tegen de elementen, sterft. De feodale heerser over het Noorden, Lord Eddard Stark, beschrijft het als volgt:

“When the snows fall and the white winds blow, the lone wolf dies, but the pack survives. Summer is a time for squabbles. In winter, we must protect one another, keep each other warm, share our strengths.”
“Als de sneeuw valt en de witte winden waaien sterft de eenzame wolf, maar de troep blijft in leven. De zomer is de tijd om elkaar in de haren te zitten. ’s Winters moeten we elkaar beschermen en warm houden, onze krachten verenigen.”

Hierin schuilt één van de fundamentele waarheden die zowel de tv-show als de boekenreeks met ons deelt. Toevallig is die ook gemakkelijk op onze tijdskader toe te passen. Alleen moeten we Noord en Zuid even omkeren. Hier, in het Globale Noorden, maken we ons geen zorgen om het milieu. Ons klimaat is mild en de natuur gecultiveerd. Wetenschap en industrie verzekeren ons van oogsten en beschermen ons tegen weerschommelingen.

In het Globale Zuiden zit het anders. Landen rond de evenaar kampen met toenemende droogte of juist met verwoestende overstromingen. In minder milde klimaten heeft de minste ontregeling verregaande gevolgen: bosbranden en orkanen verwoesten dorpen, oogsten mislukken en klimaatvluchtelingen gaan op zoek naar een plek om te overleven.

Net zoals het niet uitmaakt wie er op de Iron Throne zit als de winter iedereen heeft uitgeroeid, maakt het ook niet uit welke partij aan de macht is als ons ecosysteem instort.

Toch wil dat niet zeggen dat wij in het Globale Noorden aan de klimaatverandering ontsnappen. Uiteindelijk moeten we ook het grotere thema in gedachten houden: de winter komt in Game of Thrones niet alleen naar het Noorden, zij worden alleen het eerst getroffen. Net zo zijn het bij ons de minder milde klimaten die het eerst geraakt worden door de gevolgen van klimaatverandering, maar uiteindelijk zijn we allemaal deel van hetzelfde ecosysteem.

Wij blijven ons richten op onze futiele verlangens naar politiek gelijk, economische winst en sociale erkenning. Net zoals het niet uitmaakt wie er op de Iron Throne zit als de winter iedereen heeft uitgeroeid, maakt het ook niet uit welke partij aan de macht is als ons ecosysteem instort. Net als voor het Zuiden in Game of Thrones lijkt de dreiging niet reëel, maar overdreven en zelfs regelrechte fantasy. Voor de bewoners van de Aarde is de dreiging echter zo werkelijk als zijn kan.

17,4 miljoen mensen keken naar de première van het achtste seizoen van Game of Thrones. Geen van die 17,4 miljoen mensen zou twijfelen mochten we hen vragen of de White Walkers echt zijn en of de dreigende apocalyps bestaat binnen het plot van de fantasyreeks. Toch kwamen tijdens de Global Strike For Future op 15 maart 2019 wereldwijd slechts 1,5 miljoen klimaatbetogers op straat. Op zich een aanzienlijk aantal, maar in vergelijking met de kijkers van Game of Thrones een speldenprikje. Wat als de volle 17,4 miljoen kijkers op straat zouden komen voor het klimaat? Tijdens de volgende Global Strike op 24 mei, bijvoorbeeld. Zou dat de wereldbevolking niet wakker schudden?

In het laatste seizoen van Game of Thrones blijkt dat de helden enkel de Night King moeten doden om hun wereld te redden. Voor ons zal het langer duren dan 6 afleveringen om de klimaatproblematiek op te lossen.

Naast realisme, is ook escapisme een reden waarom Game of Thrones telkens weer zoveel kijkers naar de buis lokt. Ken Tucker schreef in 2014 voor BBC Culture dat de fans via de tv-show konden ontsnappen naar een wereld waar problemen met zwaard en zadel opgelost kunnen worden.

Tot nog toe zag ik niet in waarom wie dan ook een zombie-apocalyps boven onze wereld zou verkiezen. Langzaam begint het me echter te dagen; in het laatste seizoen van Game of Thrones blijkt dat de helden enkel de Night King moeten doden om hun wereld te redden. Voor ons zal het langer duren dan 6 afleveringen om de klimaatproblematiek op te lossen. En toch hoeft het niet veel gecompliceerder te zijn. Er moet slechts één beslissing genomen worden, al zij het door alle mensen samen. Dat is de beslissing om de handen in elkaar te slaan en iets te veranderen.

Van Darwin leerden we al dat aanpassing de sleutel is tot overleven. Zijn inzicht dat overleven op het niveau van de soort gebeurt, niet dat van het individu, wordt geïllustreerd door Game of Thrones. Wanneer de laatste boom geveld is, het water ondrinkbaar en de laatste leefbare grond overspoeld is door klimaatvluchtelingen, zullen de lone wolves of Wallstreet niet overleven. Het is de roedel die overleeft door coöperatie of verdeeld vergaat.

Myrdhin De Fruyt is student Taal- en Letterkunde aan de Ugent