Droogte verergert energiearmoede: een recept voor revolutie

De epische droogtes van deze zomer in Europa en China zijn misschien de ergste in vijfhonderd jaar, maar ze worden ook een nieuwe norm. De droogte heeft er niet alleen voor gezorgd dat hongerstenen en eerder onder water gezette standbeelden weer boven water kwamen, maar heeft ook duidelijk gemaakt hoezeer Duitsland afhankelijk is van waterwegen om steenkool te vervoeren en hoezeer Frankrijk afhankelijk is van rivieren om kernreactoren af te koelen.

Energie opgebruikt

In het geval van ernstige droogte is de prijs van nietsdoen de ineenstorting van ecosystemen en de sociale structuur. Een zelfvernietigende reactiestrategie is het verlies aan energie ten gevolge van droogte te vervangen door meer fossiele brandstoffen of kunstmatige regen te veroorzaken (China). Even zelfvernietigend is het om door te gaan met een gebroken marktsysteem. Terwijl energiebedrijven alleen al in de EU in één jaar tijd 200 miljard euro aan extra winsten opstrijken, kan nu al 1 op de 4 huishoudens in de EU het zich niet veroorloven hun huis te koelen, te verwarmen of te verlichten. Toenemende energiearmoede is een recept voor revolutie.

Hernieuwbare energie-coöperaties

De huidige droogtes hebben veel meer impact dan nodig is. Duizenden Belgen die jaren geleden zijn overgestapt op 100% hernieuwbare energie-coöperaties hebben veel minder te lijden dan degenen die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en kernenergie om het licht aan te houden. De productie van wind- en zonne-energie wordt niet beïnvloed door droogteperiodes, en de coöperaties zijn geen winstmachines - ze werken voor de mensen die er gebruik van maken. Zij hebben nog steeds te lijden onder de marktturbulentie omdat zij hun overschotten voor veel minder kunnen verkopen dan wat zij soms moeten inkopen, maar zij laten nog steeds zien dat hernieuwbare energie gewoon de goedkoopste optie is.

Helaas lopen de regelgevingskaders, die een stimulans voor communautaire energie-initiatieven moeten betekenen, nog lang niet op volle toeren.

#WijBetalenNiet

De vraag is: wanneer zal de rivier van geduld opdrogen? De Don't Pay-beweging in het Verenigd Koninkrijk geeft een idee van wat er binnenkort zou kunnen gebeuren: meer dan 130 000 mensen hebben al toegezegd hun energiefacturen vanaf 1 oktober niet meer te betalen. Dit is een directe reactie op het plan van de demissionaire regering van Boris Johnson om de zogenaamde vrije markt in volle hevigheid te laten spelen, wat in de praktijk neerkomt op nog meer prijsstijgingen.  Een soortgelijke #WijBetalenNiet-beweging kwam op gang in België, waar de jaarrekeningen voor gas en elektriciteit voor een gemiddeld gezin stegen van 1000 naar de voor velen onbetaalbare 10.000 euro per jaar.

Beheer van hulpbronnen

Macrons botte opmerkingen over het "einde van de overvloed" wekten de woede op van mensen die al lang geleden elk gevoel van overvloed zijn kwijtgeraakt, en van de velen die er nooit mee te maken hebben gehad. Dit einde van de gemakkelijke beschikbaarheid van hulpbronnen werd al in 1972 voorspeld in het rapport Limits to Growth; wetenschappers en burgerorganisaties zoals het EEB hebben er sindsdien voor gewaarschuwd, waarbij ze ook de nadruk legden op de zeer ongelijke en oneerlijke verdeling van de hulpbronnen die nog over zijn. Na de erkenning van de afnemende beschikbaarheid van hulpbronnen is de logische conclusie dat er behoefte is aan een strenger gehandhaafd, rationeler en rechtvaardiger gebruik van hulpbronnen. Van fossiele brandstoffen tot water, van grond tot zand, alle bouwstenen van onze samenleving worden minder beschikbaar en duurder. Als de recorddroogten eindelijk genoeg koppen uit het steeds hetere zand halen, wordt het hoog tijd voor een serieus debat over de beste manier om onze hulpbronnensituatie op systemisch niveau aan te pakken.

Van fossiele brandstoffen tot water, van grond tot zand, alle bouwstenen van onze samenleving worden minder beschikbaar en duurder.

De Europese Commissie heeft veel aandacht besteed aan end-of-pipe-oplossingen. Ondertussen blijkt uit ons H2020 LOCOMOTION-onderzoek dat de energievraag ook aan de productiezijde kan worden teruggedrongen. De Commissie is van plan de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55% te verminderen, waarom zouden we zo'n plan niet opstellen voor grondstoffen? Door een doelstelling vast te stellen om de materiële voetafdruk van de EU met 60% te verminderen, kunnen we onze economieën terugbrengen naar de planetaire grenzen door toereikendheid centraal te stellen. Zo kunnen we dit doen: enerzijds door de gebruiksgraad van circulair materiaal te verhogen, zodat we minder nieuwe materialen nodig hebben die klimaat- en milieurechtvaardigheidsproblemen veroorzaken in verband met materiaalwinning; anderzijds door bijzonder verkwistende en overbodige producten geleidelijk uit te bannen.

Het verkleinen van onze materiële en consumptieve voetafdruk zou niet alleen betekenen dat we de materiële vraag van onze economieën terugdringen, maar ook dat we minder energie en water gebruiken. Op die manier kunnen we milieugerichte strategische autonomie creëren, veerkrachtigere toeleveringsketens die bestand zijn tegen schokken, gelijkwaardiger samenlevingen en rechtvaardigheid op klimaat- en milieugebied, aangezien onze economieën binnen de planetaire grenzen opereren.

Water, de bron van alle leven

Droogte en waterschaarste zijn niet hetzelfde. Droogte is een natuurlijke gebeurtenis, een tekort aan regen over een langere periode. Waterschaarste wordt veroorzaakt door de vraag naar water. Droogtes worden aanzienlijk erger als gevolg van overexploitatie en slecht beheer van zoetwaterecosystemen, zoals rivieren, meren en grondwaterlagen.

Droogte en waterschaarste zijn niet hetzelfde.

Tot dusver zijn de maatregelen die de regeringen van de EU-lidstaten hebben genomen om droogtes aan te pakken, grotendeels reactief geweest, zoals het beperken van het huishoudelijk watergebruik tijdens droogtes. Maar droogtes en waterschaarste moeten worden aangepakt wanneer het nog mogelijk is het water van onze zoetwaterecosystemen te "sparen" in afwachting van de volgende droogte.

De watervoorraden en bodems in Europa zijn en worden nog steeds zorgwekkend dun gezaaid. Meer dan 60% van onze wateren voldoet niet aan de normen van het vlaggenschip van de waterwetgeving van de EU, de kaderrichtlijn water. De regeringen moeten dringend adequate maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat de rivieren, meren, wetlands, beken, grondwater, overgangs- en kustwateren in Europa tegen de in de EU-waterwetgeving vastgestelde termijn van 2027 gezond kunnen blijven of worden. Bescherming en herstel van wetlands en rivieren om ervoor te zorgen dat ze gezond zijn en functioneren, en om de kwaliteit van de bodem te verbeteren, is essentieel om de gevolgen van de klimaatverandering en de nieuwe norm van meer droogten, die zowel in frequentie als in intensiteit zijn toegenomen, te verzachten. Gezonde ecosystemen slaan water op en verhogen de infiltratie in de bodem en de waterhoudende grondlagen, en bufferen ook temperatuurveranderingen, waardoor de waterstress afneemt.

Politici die alleen maar wijzen op persoonlijke gedragsveranderingen leiden ons op gevaarlijke wijze af van wat hun eigen gezworen plicht is: de zorgplicht.

Droogtes zullen zich in Europa steeds vaker voordoen. Maar desondanks kunnen onze economieën veerkrachtig zijn en minder te lijden hebben van waterschaarste door onze vraag naar energie en water op slimme, rechtvaardige manieren te verminderen. Politici die alleen maar wijzen op persoonlijke gedragsveranderingen leiden ons op gevaarlijke wijze af van wat hun eigen gezworen plicht is: de zorgplicht.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op META:

META

The news channel of the European Environmental Bureau

METASara Johansson