Jan Vandemoortele: "Nu is enkel nog damage control mogelijk."
Vlak voor de lancering van de SDG's een gesprek met ontwikkelingseconoom Jan Vandemoortele.
De Millenniumdoelstellingen: dat ze dit jaar aflopen zal u waarschijnlijk niet ontgaan zijn, dat ze niet (volledig) gehaald werden evenmin. Hun opvolgers, de SDG’s of Sustainable Development Goals worden binnenkort officieel gelanceerd. Het ideale moment voor een gesprek met MDG-architect Jan Vandemoortele. “Na 10 minuten SDG’s lezen heb ik hoofdpijn en nog pagina’s te gaan, bij de MDG’s was ik na 10 minuten al lang door de lijst.”
September 2000: Kofi Annan is secretaris-generaal van de UN en na een reeks toppen met bijhorende verklaringen – over water, onderwijs, vrouwenrechten, … — is het tijd om de kers op de taart te zetten. Tijdens de Millenniumtop komen alle grote thema’s aan de beurt. Het ultieme resultaat: de Millenniumverklaring.
Jan Vandemoortele: “Die verklaring staat enkele weken in de schijnwerpers maar dreigt al snel in de vergetelheid te verzeilen. Ik ben op dat moment hoofd van de Poverty Group van het UNDP en samen met Michael Doyle van Princeton University vraag ik me af hoe we dit kunnen verhinderen.”
De heren slagen erin om zo’n 40 UN entiteiten samen te brengen om over het onderwerp te discussiëren. Het resultaat na enkele maanden? 48 indicatoren, verdeeld over 18 streefcijfers, samengevat in 8 doelstellingen. De MDG's waren geboren.
Valt dit te vergelijken met het ontstaan van de SDG’s?
“Absoluut niet, en de belangrijkste reden daarvoor is het verschil in context. De MDG’s zijn een product van net na de Koude Oorlog, een oorlog met een duidelijke winnaar. De tijdsgeest wordt gekleurd door geloof in neoliberalisme, ontwikkelingsoptimisme en hecht multilateralisme. Vandaag de dag liggen de kaarten anders en is er minder optimisme. Na de crisis heeft het neoliberalistische ontwikkelingsparadigma voor velen afgedaan. Veel van de ‘ontwikkelingslanden’ als India en China zijn geëmancipeerd. En in plaats van multilateralisme zitten we nu eerder elk in onze loopgraaf.”
“Nu nam ook niemand een voortrekkersfunctie op. Iedereen ziet wel dat de idee van SDG’s nut heeft, maar velen zien ook de zwaktes. Niemand wil naam maken als de persoon die de stekker eruit getrokken heeft, maar echt aan het roer staan zien ze ook niet zitten. Stel dat een kleine groep lidstaten, 4 à 5, geen al te grote of belangrijke, het voortouw had genomen. Met hen aan kop en hulp van het secretariaat van de VN zou er potentieel een coherent plan uit de bus kunnen gekomen zijn, waar iedereen zich achter had kunnen scharen. Maar in de praktijk is dit niet gebeurd. Als er al landen op het voorplan traden, was het meestal om zich negatief uit te laten over wat er op tafel lag.”
Er is nochtans ook veel enthousiasme over de SDG’s en het proces dat eraan vooraf ging, vooral het middenveld lijkt het gevoel te hebben dat ze nu meer invloed hebben.
“Ik denk dat het niet correct is te zeggen dat de ‘civil society’ geen invloed had op de Millenniumdoelstellingen. De Millenniumverklaring is een soort samenvatting van 10 jaar topontmoetingen. Tijdens al deze wereldtops in de jaren ’90 waren NGO’s en andere civiele groepen massaal aanwezig en hadden ze wel degelijk invloed.”
“Om terug te komen op het proces vandaag: veel NGO’s zijn inderdaad heel blij met het proces, en nu ook met het resultaat. Ze zijn tevreden want hun prioriteit in hun domein staat in de lijst. Ik vind dat een beetje kortzichtig, een beetje parochiaal. Anderzijds, ze zijn zeker niet de enige. Iedereen deed het: de lidstaten, de Bill Gates Foundation, etc. En als iedereen het spelletje zo speelt, wordt het moeilijk om niet mee te doen.”
“Ik zou de vergelijking willen gebruiken van teveel koks in de keuken. Veel koks zorgen niet per se voor het beste resultaat op tafel. Inspraak is goed, maar als puntje bij paaltje komt moeten er ook knopen doorgehakt worden. Nu zijn er bijna 200 streefcijfers. Hoewel streefcijfers, een groot deel ervan zijn eerder normen, principes, idealen enzovoort. Zo’n getal maakt duidelijk dat er geen leider of groep leiders is geweest tijdens het proces. De secretaris-generaal heeft gekozen voor een ‘don’t rock the boat’ idee. Eerder compromissen sluiten dan knopen doorhakken.”
De SDG’s zoals ze nu op tafel liggen zijn een voorstel, wat verwacht u van de definitieve doelstellingen?
“Er zullen onvermijdelijk nog doelstellingen bijkomen. De International Council for Science (ICSU), in samenwerking met de International Social Science Council (ISSC) heeft de doelstellingen tegen het licht gehouden. Ze werkten met een verkeerslichtensysteem: groen, oranje rood; of respectievelijk: goed, kan beter en wordt beter geschrapt. Maar zelfs deze groep vooraanstaande wetenschappers kon niet aan de verleiding weerstaan om nog extra suggesties toe te voegen. Men heeft er met de SDG’s voor gekozen consensus na te streven, en hier betekent dit: nog meer doelstellingen. Wanneer gevraagd wordt aan mensen waarom de MDG’s zo goed waren, komen ze allemaal tot dezelfde conclusie: ze waren beknopt, begrijpelijk, becijferbaar. En toch zullen de SDG’s geen van die drie zijn.”
Maar zijn er ook positieve aspecten aan het SDG-verhaal?
“De focus op duurzaamheid is heel terecht. De afgelopen jaren ging de mens wel vooruit, maar ten koste van de planeet. Ook in het multidisciplinaire van duurzaamheid kan ik me zeker vinden. Op zich staan de belangrijke dingen er ook wel tussen. Maar de goede zaken verzinken bijna in de oceaan van dingen die er niet zouden moeten staan. Na 10 minuten SDG’s lezen heb ik hoofdpijn en nog pagina’s te gaan, bij de MDG’s was ik na 10 min al lang door de lijst. Ik ga regelmatig op middelbare scholen langs. De MDG’s worden daar gebruikt in de les. Kan jij je een leerkracht inbeelden die met 169 doelstellingen aan de slag gaat?”
Welke rol speelde ons land doorheen de jaren? Heeft u het gevoel dat mensen mee waren met het verhaal?
“Ik heb het gevoel dat dat bijzonder goed liep. Ik was altijd positief verrast van de draagkracht die er in België voor de MDG’s was. De doelstellingen werden echt gebruikt in campagnes en dergelijke. Wat betreft de SDG’s; ik heb niet het gevoel dat men er politiek enorm mee bezig was. Ze worden langzaam wakker. Maar het is wat laat, de maaltijd is al bijna gekookt. Op internationaal vlak heeft België ook geen leidersrol opgenomen.”
Stel, het is het jaar 2050, wat denkt u dat we dan zullen zeggen over de SDG’s?
“Ik denk dat we niet veel zullen zeggen. Zoals het er nu voorstaat zullen de SDG’s een ander leven leiden dan de MDG’s. Een leven in een veel beperktere leefruimte: diplomaten zullen hen af en toe vermelden op tops in New York en NGO’s zullen ze selectief vermelden: ze zullen delen selecteren. De SDG’s als geheel zullen veel minder belangstelling krijgen. Het is te veel.”
De SDG’s als geheel zullen veel minder belangstelling krijgen. Het is te veel.
“Maar ik heb een voorstel, ik zie een optie in de toekomst. Het beste dat we dit jaar kunnen doen is damage control. Misschien enkele doelstellingen schrappen, enkele beter formuleren. Maar dat zijn al hoge verwachtingen. Het jaar erna, wanneer de definitieve voorstellen er zijn, zie ik potentieel in een short hand versie. Dit zou een kortere versie zijn die kan gebruikt worden om naar het grote publiek te stappen. De selectie zou moeten gebeuren door een groep mensen waar mensen naar opkijken, mensen die gerespecteerd worden. Genre Desmond Tutu, Bono, Bill Gates. De juiste groep mensen kan zo’n korte lijst legitimiteit geven. De lange lijst kan dan gebruikt worden door wie dat wil, de korte dient voor het grote publiek.”
