Eandis-debacle geeft burger energie

De Eandis-deal werd ontrafeld - en finaal gekelderd - door een heel divers koor van stemmen. En daar kan de burger energie uit halen om ook in andere dossiers zijn stem te laten klinken.

Eandis-debacle geeft burger energie
Photo by Vitolda Klein / Unsplash

‘Lachwekkend, al die politici die zich nu op de borst kloppen. Enkel VREG en Antwerpen mogen met de eer gaan lopen.’ tweette Standaard-journalist Bart Brinckman nadat de Eandis-deal spaak liep. Het klopt dat de eis van IMEA/Antwerpen voor een eengemaakt distributietarief, de officiële reden is waarom de deal ultiem kelderde. Toch negeert de tweet maanden van verzet en politiek geklungel. Bovendien is het woord “eer” wel bijzonder cynisch, want eigenlijk had dit “struikelblok” al maanden geleden uitgeklaard kunnen én moeten zijn, nog voor er van State Grid en “de Chinezen” sprake was. Hetzelfde geldt trouwens voor de revelaties rond staatsveiligheid te elfder ure.

De hele rit eindigde met een perte totale, een crash van de business-as-usual zonder weerga en een enorme boost voor geëngageerde burgers en denkers.

Neen, er is bijzonder weinig eer weggelegd voor Antwerpen of haar schepen Kennis, die bovendien eerste ondervoorzitter van Eandis is. Integendeel dit dossier werd ontrafeld door een ongelooflijk divers koor van stemmen die allen vanuit hun expertise voor losse eindjes zorgden.

Het waren al die losse eindjes die resulteerden in de ultieme, paniekerige zoektocht naar een gracieuze noodrem… en zelfs die heeft men eigenlijk niet gevonden. De hele rit eindigde met een perte totale, een crash van de business-as-usual zonder weerga en een enorme boost voor geëngageerde burgers en denkers.

Voor velen kwam dit dossier als een totale verrassing. Geen vuiltje aan de lucht tot begin september analyseren vele commentatoren, maar wie zijn oor te luister had gelegd op het spoor, had de noodrem al gehoord.

Kritische stemmen van het voorjaar

In oktober 2015 al werden de eerste kritische vragen gesteld in de parlementaire commissie door Groen en Sp.a rond de komst van een private partner. ‘Dit is doorgesproken met alle politieke partijen’, klonk toen nog een geruste Minister Turtelboom. Het dossier kwam nog eens aan bod in april 2016 toen parlementslid Johan Danen (Groen) informeerde over de eventuele mogelijkheid van een coöperatieve piste. Die vragen kwamen er na kritische geluiden vanuit de energiesector.

REScoop riep immers op om de coöperatieve piste niet uit te sluiten. ‘Zelfs het Chinese staatsbedrijf SGCC worden genoemd als nieuwe financiële partner voor de Vlaamse gemeenten, de eigenaar van Eandis. De federatie van coöperatieve energiebedrijven legt een alternatief op tafel: lokaal spaargeld investeren’, schreef voorzitter Dirk Vansintjan. Hij was één van de eerste dissonante stemmen uit het middenveld.

Op 27 april, twee weken na het parlementaire debat, waarschuwde de VREG (nogmaals) dat een apart Antwerps tarief, niet kan. De VREG sluit uit dat (…) aparte tarieven langer kan duren dan het einde van het jaar 2017. Een rood licht van jewelste voor de hele deal. En toch bleef de trein doorrazen.

Tijdens de Antwerpse gemeenteraad - één week voor de algemene vergadering - sprak Schepen Kennis nog steeds over ‘hypothetische antwoorden’ van de VREG. Hij gaf ze zelfs nog meer bedenktijd … tot 31 december 2016. Was het de bedoeling dan om de hele deal op 3 oktober een beklonken zaak te maken door de VREG straal te negeren? De eenmaking goed te keuren, de Chinese participatie te aanvaarden en daarna achter gesloten deuren alles recht te trekken … met een Antwerpse exit eind 2017?

Ongezien

En dan was er de keuze voor het Chinese staatsbedrijf State Grid. Tegen deze participatie was er weinig verzet binnen Eandis zelf. Uitzondering is Tine Heyse, bestuurder bij Eandis en schepen in Gent voor Groen, die zich vlak voor de zomer als enige onthield bij de keuze voor het Chinese Staatsbedrijf State Grid. Een ongeziene démarche binnen de altijd zo eensgezinde bestuursraden. ‘Door de zomervakantie sijpelde de draagwijdte van de deal met een paar maanden vertraging door.’ meldde De Tijd recent over de deal.

Maar die terugblik klopt niet, want nog voor de vakantie schreven Dirk Holemans (Oikos) en Steven Vroman (LowImpactMan), niet toevallig vanuit Gent, “Met alle Chinezen… (maar waarom niet met ons?)”. Ze lijsten er vier cruciale bedenkingen (energievisie, prijszetting, transparantie en investeringsrendement) op die vandaag maar al te bekend in de oren klinken.

Overal barstjes

Wanneer op 1 september Jonathan Holslag, John Vandaele en Dirk Van de Poel een opiniestuk schrijven, gaat de bal pas echt aan het rollen. De zomerslaap is voorbij. Sommige gemeenteraden zijn dan al op snelheid gepakt, maar het debat komt wél op gang. De ecologische en coöperatieve argumenten worden nu aangevuld met strategische bedenkingen.

Kort daarna bekritiseren ook economen als Geert Noels en Ivan van de Cloot de fiscaliteit van de deal. Die enorme diversiteit aan argumenten leiden tot de eerste steden die tegen de deal stemmen.

Wanneer ook centrumsteden als Sint-Niklaas, Mechelen en Gent tegenstribbelen is het duidelijke dat de partijlijn bij de traditionele partijen ondertussen helemaal zoek is. En dan waren er ook nog plots Bart Tommelein en de staatsveiligheid die zich in het dossier begonnen te roeren.

Het is een kroniek van een aangekondigde dood. Op een bepaald moment is er dat barstje te veel en sneuvelt de ruit.

Haal energie uit dit verhaal

Het was een tragisch schouwspel, maar het debat was rijk. Hopelijk trekken niet alleen politici en politieke partijen, maar ook burgers en experts de nodige lessen uit de hele soap. Je kan vanuit civiel oogpunt pessimistisch zijn over de gang van zaken en de vele pijnpunten die werden blootgelegd zoals een gebrek aan energievisie, aan overlegstructuren, aan transparantie, etc. Maar je kan ook de positieve kant bekijken, en die geeft de burger moed.

Onze politieke cultuur is er nog steeds één waar voortschrijdend inzicht wordt gezien als een zwakte eerder dan een sterkte. De stem van de burger vindt men doorgaans minderwaardig.

Het aantal keer dat een breed verzet van onderuit op Vlaams niveau leidt tot een ongezien succes, zijn immers op één hand te tellen. Onze politieke cultuur is er nog steeds één waar voortschrijdend inzicht wordt gezien als een zwakte eerder dan een sterkte. De stem van de burger vindt men doorgaans minderwaardig.

Illustrerend waren daarvoor de benepen positie van Louis Tobback, die mordicus de deal bleef verdedigen los van alle argumenten en de totale afwezigheid van Minister-president Geert Bourgeois en bevoegde minister Homans in dit debat.

Op lokaal niveau resulteerde de veelheid aan argumenten in twijfel bij lokale mandatarissen. Er werd naar de partijtop gekeken, maar ook die wist het even niet meer. De diverse tegenargumenten zaaiden genoeg twijfel om een collectieve impact te hebben.

Exit-excuus

Er zijn nog dossiers waar exact hetzelfde aan de gang is. Denk aan Uplace. Denk aan Oosterweel. Denk aan fiscale rechtvaardigheid. Denk aan de nucleaire deal. In elk van die dossiers vormen strategische, financiële, ecologische en juridische argumenten meer en meer een coherent tegenverhaal.

In verschillende dossiers zoekt men naar exit-excuus. De naam van de reddingsboot maakt weinig uit zolang hij maar niet ‘Mea Culpa’ heet.

Ik ben ervan overtuigd dat er in vele dossiers twijfel bestaat, maar de moed ontbreekt om de bocht te maken. Men zoekt steevast naar een exit-excuus.

Europa, Raad van State, een intendant, de VREG, de staatsveiligheid, een referendum… de naam van de reddingsboot maakt weinig uit zolang hij maar niet ‘Mea Culpa’ heet.

Dus blijf twijfel zaaien. Blijf argumenteren. Maar ook prijs hen die de moed tonen om zelf de bocht te nemen. Ridiculiseer hen niet maar geef applaus. In het Eandis-dossier zijn er velen die applaus verdienen in plaats van een schandpaal en een gratuite ‘I told you so’. Het maakt de volgende strijd alleen maar eenvoudiger.