De transitiedynamiek in Genk: hoe de duurzame omslag versnellen?
Als we alle kleinere, lokale initiatieven voor duurzame verandering optellen, zijn die dan voldoende om het hele systeem te veranderen? Een onderzoeksproject bestudeerde de “transitiedynamiek” in de Limburgse stad Genk.
Als je even uitzoomt is er een interessant fenomeen aan de gang: haast simultaan ontluiken er wereldwijd een veelvoud aan transformatieve stadsinitiatieven zoals energiecooperaties, stadslandbouw, deelplatformen, duurzame stadsvernieuwingsprojecten en nieuwe product-service businessmodellen (waarbij het bedrijf de dienst verkoopt in plaats van het product) bijvoorbeeld.
Dergelijke initiatieven worden gedragen door lokale mensen en promoten op één of andere manier meer duurzame manieren van denken, doen of organiseren. We noemen dit “transitie initiatieven” omdat ze bijdragen aan de duurzaamheidstransitie en omdat ze zowel geïnitieerd kunnen worden door burgers, overheden en bedrijven. Een interessante vraag is of en hoe dergelijke transitie initiatieven bijdragen aan systeemverandering. In andere woorden, spelen dergelijke initiatieven een rol in het versnellen van de transitie naar meer duurzame systemen?
Deze vraag stond centraal in een grootschalig Europees onderzoeksproject waarvoor we de transitiedynamiek in stad Genk onderzochten. De resultaten van de Genkse case werden onlangs gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift en de belangrijkste inzichten worden hieronder opgesomd.
Studie van Genkse transitie initiatieven toonde aan dat alle vijf mechanismen van versnelling (replicatie, opschaling, verbinden, instrumentaliseren en verankeren) voorkomen in Genk.
Zowel de initiatieven als de overheid spelen een essentiele rol in het versnellen van de omslag naar duurzame systemen.
Zowel de initiatieven als de overheid spelen een essentiele rol in het versnellen van de omslag naar duurzame systemen. Initiatieven zoals de doorgeefwinkel, de compostmeesters, de samentuinen, het Heempark of bijenplan katalyseren transformatieve verandering door het tentoonstellen en verspreiden van meer duurzame manieren van denken, doen en organiseren.
De Genkse overheid aan de andere kant stimuleert versnelling via het creëren van een gunstig klimaat voor institutionele vernieuwing en empowerment van haar burgers.
Daarbij blijkt het meest versnelling op te treden wanneer transitie initiatieven en overheden samenwerken in een zichzelf versterkende positieve spiraal.
Zowel hergebruik als thuiscompostering zijn duurzame praktijken die stilaan mainstream worden. Dit valt grotendeels te verklaren door het samengaan van de ambitieuze aanpak van OVAM die de omslag van afval naar materialenbeheer hebben verankerd in een proces van institutionele vernieuwing (wetgeving, organisatie, vaardigheden en structuur) en de investering van talloze initiatieven zoals oa de kringwinkels, doorgeefwinkels, repaircafé’s en compostmeesters die die duurzaam materialenbeheer of kringloopdenken lokaal organiseren, in de praktijk en onder de aandacht brengen.
Heempark
Een ander voorbeeld is het Heempark. Dit is een Publiek - Civiel Partnershap waarin vrijwilligers en de overheid samenwerken om duurzaamheid in de kijker en de praktijk te zetten. Het is een hotspot van verbinding en één van de lokale initiatieven die het meest bezoekers trekt en dus het grootste potentieel heeft om duurzamere praktijken naar het brede publiek te verspreiden.
De duurzaamheidstransitie is dus eerder een ‘en-en’ dan een ‘of/of’ verhaal en vergt naast nieuwe vaardigheden ook nieuwe rollen, zowel voor overheden als burgers.
Op basis van dit onderzoek blijkt dat de versnellingsdynamiek in Genk het meest gevoed wordt door constructieve samenwerking.
De duurzaamheidstransitie is dus eerder een ‘en-en’ dan een ‘of/of’ verhaal en vergt naast nieuwe vaardigheden ook nieuwe rollen, zowel voor overheden als burgers.
Hoewel meer onderzoek aangewezen is, wijst deze exploratieve studie alvast uit dat we gezamenlijk de omslag naar meer duurzame systemen kunnen versnellen wanneer overheden investeren in het creëren van de condities voor transformatieve verandering en durven afstappen van het in stand houden van de status quo en wanneer burgers en bedrijven zich engageren om meer duurzame praktijken aan te leren, demonstreren en verspreiden naar het ruimere publiek.