Welk landgebruik is geschikt voor hernieuwbare energiebronnen?
De overgang naar hernieuwbare energie heeft voordelen die veel groter zijn dan de gevolgen ervan in vergelijking met fossiele brandstoffen. Maar dat betekent niet dat ze zonder enige voorzorg kunnen worden geïnstalleerd. Daarom ontwikkelde de EEB een strategie.
De EU-plannen voor de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen zullen het landgebruik in Europa een nieuwe vorm geven, en dit kan conflicten veroorzaken. Besluitvormers moeten strategische ruimtelijke ordening ontwikkelen, door middel van milieubewuste mapping en betrokkenheid van de gemeenschap, om ervoor te zorgen dat de zonne- en windenergie revolutie niet op gespannen voet komt te staan met de behoeften van ecosystemen en mensen. Daarom ontwikkelde de EEB een strategie.
Nu het aantal windmolens en zonnepanelen in Europa toeneemt, wordt het debat over waar deze groene technologieën al dan niet moeten worden geïnstalleerd, steeds feller.
De overgang naar hernieuwbare energie heeft voordelen die veel groter zijn dan de gevolgen ervan in vergelijking met fossiele brandstoffen. Maar dat betekent niet dat ze zonder enige voorzorg kunnen worden geïnstalleerd: de voordelen zijn legio, maar alleen als er voorzichtig mee wordt omgesprongen en ook de biodiversiteit wordt ontzien. Het kan voor iedereen een win-winsituatie zijn, mits enkele fundamentele voorzorgsmaatregelen in acht worden genomen.
Voortbouwend op het scenario voor energie in het kader van de Overeenkomst van Parijs, dat de weg wijst naar een 100% hernieuwbaar energienetwerk tegen 2040, heeft de EEB een strategie voor ruimtelijke ordening ontworpen om de capaciteit voor hernieuwbare energie op te voeren in harmonie met de natuurbescherming en de lokale gemeenschappen.
De locatie van hernieuwbare energie is belangrijk
De potentiële milieueffecten van hernieuwbare energiebronnen houden voornamelijk verband met hun locatie en de bijbehorende infrastructuur die, indien zij niet goed worden gepland, negatieve gevolgen kan hebben voor de biodiversiteit en de omringende ecosystemen.
Volgens een in Nature gepubliceerde studie van het LOCOMOTION-project zal tegen 2050 tussen 0,5% en 2,8% van het totale grondgebied van de EU nodig zijn voor zonne-energie om klimaatneutraliteit te bereiken. De beoogde versnelde invoering van hernieuwbare energie brengt veranderingen in het landgebruik met zich mee, evenals een grotere behoefte aan grondstoffen voor de productie van turbines, zonnepanelen en andere middelen die voor de overgang nodig zijn.
De beoogde versnelde invoering van hernieuwbare energie brengt veranderingen in het landgebruik met zich mee.
Het belangrijkste is echter dat de installatie van hernieuwbare energietechnologieën en de bijbehorende infrastructuur in verschillende mate tot versnippering van habitats kan leiden. Deze effecten zijn voornamelijk het gevolg van de noodzakelijke ingrepen op projectlocaties, die vaak leiden tot de wijziging of verwijdering van natuurlijke of agro-ecosystemen, en de verstoring van migratiepatronen en habitats van kwetsbare soorten.
Ook sociale en politieke reacties van gemeenschappen kunnen, indien zij er niet naar behoren bij worden betrokken, een onaangenaam neveneffect zijn.
Zorgvuldige kartering en planning
Zorgvuldige mapping en goede ruimtelijke ordening zijn essentieel om geschikte en ongeschikte gebieden te identificeren en de plaatsing van installaties voor duurzame energie dienovereenkomstig te sturen.
Om hernieuwbare energiebronnen te realiseren die verstandig genoeg zijn voor het milieu, is het mogelijk de ontwikkeling van hernieuwbare energieprojecten te richten op de gebieden die het minst gevoelig zijn voor het milieu. Daartoe kunnen verschillende soorten gebieden worden aangewezen, op basis van hun geschiktheid om de duurzame energiebronnen te huisvesten: daken voor zonne-energie en duurzame energie naar gebieden, bredere landschappen en bufferzones, beschermde en strikt beschermde gebieden.
De aanwijzing van "go-to"-gebieden moet ook gebeuren met passende inspraakprocedures, zodat de burgers en het maatschappelijk middenveld bij het proces worden betrokken.
De aanwijzing van "go-to"-gebieden moet ook gebeuren met passende inspraakprocedures, zodat de burgers en het maatschappelijk middenveld bij het proces worden betrokken. Dit is niet alleen cruciaal voor de naleving van de internationale wettelijke verplichtingen van het Verdrag van Aarhus, maar verhoogt ook de publieke acceptatie van duurzame projecten, waardoor de risico's van latere juridische geschillen afnemen.
Strategische milieueffectenrapporten zijn de manier om deze specifieke gebieden en de categorie waartoe zij behoren te identificeren. Goede rapportering die rekening houdt met de gevoeligheden van de verschillende gebieden en de specifieke kenmerken van een project zal ook de noodzaak van latere milieueffectbeoordelingen verminderen.
Hernieuwbare energie in geschikte gebieden
Europa telt een groot aantal gebieden met een zeer beperkte milieu-impact, zoals daken van gebouwen of industrieterreinen, die klaar zijn om hernieuwbare energie te herbergen.
Vergunningen moeten worden vergemakkelijkt op deze locaties, waar de conflicten met de biodiversiteit waarschijnlijk beperkt zijn. Dergelijke gebieden variëren van industriële of commerciële locaties tot aangetaste brownfields en vervoersinfrastructuur zoals snelwegen, parkeerplaatsen, irrigatiekanalen, enz. Volgens het Europees Milieu Agentschap was reeds in 1996 1,2% van het land bedekt met vervoersinfrastructuur: aangezien dit de afgelopen 25 jaar aanzienlijk is toegenomen, bieden deze gebieden ruime mogelijkheden voor de dekking van zonne-energie.
Vooral daken zijn de beste oplossing voor zonnecontexten en bieden voordelen op het gebied van energie en milieu-effecten. Er moet prioriteit worden gegeven aan geïntegreerde zonne-energie in de bebouwde omgeving. De administratieve belemmeringen voor deze installaties moeten worden weggenomen. Zonne-energie op het dak van woongebouwen biedt ook ruime mogelijkheden voor directe betrokkenheid van de gemeenschap en de consument, en draagt bij tot energieonafhankelijkheid en een door de gemeenschap geleide revolutie op het gebied van hernieuwbare energie.
Go-to-areas kunnen ook worden gedefinieerd als plaatsen waar de bevolking zeer betrokken kan raken en een groot deel van de door de projecten gegenereerde toegevoegde waarde kan ontvangen.
Bufferzones
Wanneer we kijken naar niet-stedelijke of sterk bebouwde gebieden, kan strategische ruimtelijke ordening cruciaal zijn om optimaal gebruik te maken van hernieuwbare technologieën en tegelijkertijd de effecten op ecosystemen tot een minimum te beperken.
In ruimere landschappen, zoals peri-urbane, landbouwgronden en niet-beschermde gebieden, kan de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen worden geïntegreerd met bestaand landgebruik, zoals akkerbouw en veeteelt, door ook verzachtende maatregelen te bevorderen. Zoals sommige agro-fotovoltaïsche toepassingen hebben bewezen, kunnen projecten voor hernieuwbare energiebronnen met weinig verstoring zelfs synergieën vinden die de biodiversiteit ten goede komen.
Bij de installatie van fotovoltaïsche panelen op bouwland moeten beheersplannen worden opgesteld waarin het gebruik van grond voor grasland of duurzame landbouw wordt gedetailleerd. Even belangrijk is het om strenge eisen inzake ecologisch ontwerp vast te stellen met betrekking tot de demontage, repareerbaarheid en recycleerbaarheid van materialen.
Maar naarmate we ons verwijderen van intensief gebruikte grond, wordt de milieueffectbeoordeling voor duurzame projecten nog crucialer. Ook al hebben hernieuwbare energiebronnen in deze niet-beschermde natuurgebieden misschien geen directe negatieve gevolgen, ze kunnen door hun nabijheid toch gevolgen hebben voor beschermde gebieden. In deze gebieden geïnstalleerde hernieuwbare energiebronnen moeten verenigbaar zijn met nabijgelegen beschermde gebieden en rekening houden met de behoeften inzake natuurbescherming en -herstel.
Ruimte voor de natuur
Strikt beschermde gebieden, gebieden in het kader van het Natura 2000-project en gebieden die bestemd zijn voor natuurherstel moeten worden vermeden voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van hernieuwbare energie, omdat de kans groot is dat zij negatieve gevolgen hebben voor deze gebieden.
Bij een strikte beoordeling moet voorrang worden gegeven aan natuurherstel boven energiebehoeften. Tegen 2030 zal 30% van het land en de zee in de EU deel uitmaken van ecologische corridors in het kader van de EU-biodiversiteitsstrategie, terwijl een derde daarvan, d.w.z. 10%, strikt zal worden beschermd. Deze zeer milieugevoelige locaties laten veel ruimte over voor andere toepassingen, maar daar ligt de prioriteit bij het herstel van de natuurbescherming.
Het is helemaal niet nodig om de waardevolle ecologische status van deze locaties te verstoren om de energietransitie uit te voeren.
Het is helemaal niet nodig om de waardevolle ecologische status van deze locaties te verstoren om de energietransitie uit te voeren. Alleen in specifieke gevallen kan duurzame energie verenigbaar zijn met instandhoudingsdoelstellingen, en zelfs in die gevallen mag de conservatieve status van die gebieden niet verslechteren. Zonnepanelen op het dak voor eigen gebruik in reeds bestaande gebouwen is een van die weinige gevallen waarin duurzame energie goed past in beschermde natuurgebieden. In ieder geval moeten de natuurrichtlijnen van de EU en de bijbehorende beoordelingen volledig worden nageleefd.
Een andere route voor hernieuwbare energie
De energietransitie naar hernieuwbare bronnen is urgent en moet zo snel mogelijk plaatsvinden. Maar "snel" betekent niet "hoe dan ook".
De behoeften en voorzorgsmaatregelen inzake biodiversiteit terzijde schuiven om de uitrol van hernieuwbare energiebronnen te versnellen is geen oplossing voor het probleem en kan er zelfs toe bijdragen. De EU moet afzien van deze aanpak, die in het RePowerEU en in de laatste noodverordening van de Europese Commissie wordt voorgesteld, en streven naar natuurpositieve synergetische oplossingen. Deze vereisen enige planning vooraf om schadelijke effecten te voorkomen - maar een goede planning in één keer zorgt voor een langdurige en duurzame schaalvergroting en maakt een snelle planning op lange termijn mogelijk.
Door een goede ruimtelijke ordening kan hernieuwbare energie het langverwachte synergetische antwoord vormen op de afbraak van klimaat, energie en biodiversiteit.
Dit artikel verscheen eerder in META van de European Environmental Bureau (EEB), het originele artikel vind je hier.
Erica Gentili