De oceanen zijn de motor van het levensondersteunend systeem van de aarde en ze zijn in groot gevaar

Zonder radicale transformatie zullen de ecosystemen van de oceanen dit decennium instorten.

De oceanen zijn de motor van het levensondersteunend systeem van de aarde en ze zijn in groot gevaar
Photo by Kris-Mikael Krister / Unsplash

De oceaan is de wieg van het leven. Hier is het leven ontstaan. Het is waar het leven wordt gevoed. Al het leven. Vooral het leven op het land. De oceanen zorgen voor een gezonde biosfeer en een gezonde atmosfeer. Ze creëren de wolken die landen afkoelen en beschaduwen, de regen die planten water geeft en de zuurstof die het leven adem geeft. Ze voeden talloze soorten, land- en waterdieren. Oceanen ontgiften, revitaliseren en geven nieuwe energie. Kortom, de oceanen stimuleren het leven, de gezondheid en de vitaliteit. Ze zijn zoveel meer dan een te exploiteren hulpbron. De oceanen zijn de motor van het levensondersteunende systeem van onze planeet. En ze zijn in groot gevaar.

Een studie, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, schat dat zonder radicale verandering de ecosystemen van de oceanen dit decennium zullen instorten. De onderzoekers schatten dat de abrupte instorting van het voedselweb vóór 2030 zal beginnen in de tropische oceanen en zich tegen 2050 zal uitbreiden naar de tropische bossen en hogere breedtegraden (Trisos et al. 2020). De gevolgen van een dergelijke ineenstorting zullen allesomvattend zijn en het merendeel van het leven op aarde in gevaar brengen. En hoewel de meesten van ons nog steeds geloven dat een dergelijk scenario ondenkbaar is -vooral omdat we de kenmerken van levende systemen, zoals onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid, niet begrijpen en vanwege een groot aantal onbewuste cognitieve vooroordelen die ons perspectief vertroebelen- is er geen tekort aan wetenschappelijk bewijs dat het vooruitzicht ondersteunt dat de levensondersteunende systemen van de aarde aan het instorten zijn (Steffen et al. 2015, Bologna & Aquino 2020, Heleno et al. 2020, Linn et al. 2022, Ripple et al. 2022, Penn & Deutsch 2022, IPCC 2022 rapport en vele anderen).

Zonder radicale transformatie zullen de ecosystemen van de oceanen dit decennium instorten.

Heleno en collega's (2020) schrijven: “Altogether, evidence shows that apart from the challenge of tackling climate change and hampering the extinction of threatened species, we need urgent action to tackle large-scale biological change and specifically to protect food webs, as we are under the risk of pushing entire ecosystems outside their safe zones. […] The strong body of knowledge accumulated in recent decades has shown that endangered species lists are only the most visible side of a more insidious kind of threat cast over the natural food webs that support life on Earth. As scientists, we warn that in the face of what is likely to happen and the uncertainty in predicting when and how, the safest policy is to preserve every ‘cog and wheel’.”

Met andere woorden, menselijke activiteiten hebben de natuurlijke processen en systemen van onze planeet dermate veranderd, dat we onze aandacht moeten verruimen van het beschermen van bedreigde soorten tot het beschermen van voedselketens. En daarvoor is de beste garantie op succes het voorkomen van meer biodiversiteitsverlies of, in de woorden van de wetenschappers hierboven, het behoud van elk radertje en wiel. Dat komt omdat biodiversiteit van vitaal belang is om veerkracht in ecosystemen in te bouwen. Helaas zijn we de meeste rijkdommen van de oceanen al kwijtgeraakt (Roberts 2007), wat de veerkracht van de zee om terug te keren ondermijnt. Volgens een recente studie in Science (Penn & Deutsch 2022) blijkt uit uitgebreide modellen dat ons huidige discours het oceaanleven op weg zet naar een massale uitsterving die de ergste in de geschiedenis van de aarde evenaart.

Ons huidige discours zet het oceaanleven op koers voor een massa-uitsterving die de ergste in de geschiedenis van de aarde evenaart.

Maar ondanks de kritieke fragiele toestand van onze oceanen heerst er nog steeds business-as-usual. De voortdurende instroom van giftige stoffen (bv. microplastics, eeuwige chemicaliën, landbouw- en farmaceutische gifstoffen) en schadelijke activiteiten (bv. geluidsoverlast, straling, (over)visserij, mijnbouw en andere vormen van verstoring) neemt nog steeds toe. Dit is van belang omdat de snelle achteruitgang van de mariene biodiversiteit en de instroom van giftige stoffen de verstoring van het klimaat verergeren, waardoor het scenario van 'runaway climate change' waarschijnlijker wordt (Dryden & Duncan 2021). Bovendien voeden de toenemende door de mens veroorzaakte koolstofemissies in de atmosfeer de verzuring van de oceanen. Aangezien oceanen een vitale rol spelen in de koolstofcyclus van de aarde, betekent meer koolstof in de atmosfeer dat oceanen meer koolstof absorberen, waardoor hun pH daalt. De wetenschap toont aan dat de pH van de oceanen is gedaald van pH 8,17 in de jaren 1940 tot pH 8,03 nu. Al bij een pH van 8,04 beginnen de structuren en schelpen van mariene soorten op te lossen, en dit proces zal voltooid zijn bij een pH van 7,95.

Ruimtelijke verdeling van de wereldwijde pHT van de oppervlaktezee (totale waterstofschaal, jaarlijks gemiddeld) in het verleden (1770), het heden (2000) en de toekomst (2100) onder het IPCC RCP8.5-scenario. Uit Jiang et al. 2019. U kan de paper hier lezen.

Volgens het IPCC business-as-usual scenario (RCP8.5) zullen we in 2045 het niveau van pH7,95 oceaanverzuring bereiken. Dit betekent dat de grote ontrafeling - zoals de instorting van het mariene voedselweb - reeds is begonnen en zich over ongeveer 20 jaar zal hebben uitgebreid tot alle zeeën, estuaria en rivieren. Zonder radicale verandering zal dit vóór 2050 leiden tot trofische cascades van ecosysteemafbraak op het land en in het water. Als het voedselweb van de oceanen instort, zal het voedselweb op het land uiteenvallen. Hoewel weinig mensen het begrijpen, is de onderlinge afhankelijkheid tussen aquatische en terrestrische ecosystemen diepgaand; fytoplankton in de oceanen produceert minstens 50% van alle zuurstof ter wereld en plankton speelt een vitale rol bij de regulering van het klimaat en de weersomstandigheden op het land. Maar het plankton is volgens een studie van NASA (Rousseaux & Gregg 2015) sterk gedaald. Dryden & Duncan (2022) melden een verlies van ongeveer 50% sinds de jaren 1950. De hier aangehaalde wetenschappelijke studies zijn slechts het topje van de ijsberg.

De grote ontrafeling -zoals in de ineenstorting van de mariene voedselwebben- is al begonnen en zal over ongeveer 20 jaar zijn overgeslagen naar alle zeeën, estuaria en rivieren. Zonder radicale verandering zal dit vóór 2050 leiden tot trofische cascades van ecosysteemafbraak op het land en in het water.

Het is duidelijk dat de tijd van incrementele, symbolische en wishy-washy benaderingen voorbij is. We hebben eenvoudigweg geen tijd te verliezen. De ernst en de urgentie zijn zo groot dat alleen diepgaande transformatieve en regeneratieve projecten zinvol zijn. We kunnen onze mentaliteit veranderen. We kunnen onze bedrijfsmodellen veranderen. We kunnen onze praktijken veranderen. Maar we kunnen een dode oceaan geen nieuw leven inblazen. Soorten die verloren gaan, zijn voor altijd verloren. Bovendien is de levensondersteunende capaciteit van de oceanen dermate aangetast door honderden jaren van overexploitatie (bijv. Roberts 2007) en de recente massale instroom van schadelijke toxische elementen (bijv. Dryden & Duncan 2021, Persson et al. 2022), dat behoud van de huidige toestand niet voldoende is om het proces van degeneratie te stoppen.

We kunnen onze mentaliteit veranderen. We kunnen onze bedrijfsmodellen veranderen. We kunnen onze praktijken veranderen. Maar we kunnen een dode oceaan niet tot leven wekken.

Daarom is het verdrag over de volle zee, de historische overeenkomst om beschermde gebieden op volle zee te creëren, weliswaar belangrijk, maar niet voldoende. Het is de aard van het water, waar verontreinigende stoffen gemakkelijk overal kunnen doordringen, zelfs in beschermde zee- en landgebieden omdat ze met de waterdamp in de atmosfeer terechtkomen, die ons laat zien dat er veel meer nodig is om de oceanen weer gezond te maken. We hebben een radicaal andere benadering nodig van de manier waarop we dingen maken en besturen. We hebben een aanpak nodig die rekening houdt met directe en indirecte effecten. We hebben een ander soort leiderschap nodig, een leiderschap dat zorgt voor zelfbepaalde verantwoordelijkheid en inzet om de planeet beter achter te laten dan we haar hebben gevonden. Een van de gevolgen van het verlaten van de veilige "operating space" op aarde (Steffen et al. 2015, Persson et al. 2022) is dat elke verkeerde ingreep nu onherroepelijke omslagpunten in gang kan zetten die de aarde doen kantelen naar een nieuwe toestand die niet langer vriendelijk is voor leven.

We hebben een radicaal andere benadering nodig van de manier waarop we dingen maken en besturen. We hebben een ander soort leiderschap nodig, een leiderschap dat zelfbepaalde verantwoordelijkheid en betrokkenheid opbouwt om de planeet beter af te leveren dan we haar gevonden hebben.

Hoewel deze inzichten moeilijk te verteren zijn, is er nog steeds een kans om de zaken te keren. Uit de systeemkunde weten we dat elk levend systeem alles zal doen om zichzelf in stand te houden. Dus in plaats van onze kop in het zand te steken of verlamd te raken door niets te doen, kunnen we de hoofdoorzaken van het massale uitsterven van de zee en het instorten van het voedselweb aanpakken en veranderen. Volgens Penn & Deutsch (2022) zou een drastische vermindering van de mondiale emissies het risico van uitsterven met meer dan 70% verminderen, waardoor de mariene biodiversiteit die in de afgelopen ~50 miljoen jaar van evolutionaire geschiedenis is opgebouwd, behouden blijft.

Een van de gevolgen van het verlaten van de 'safe operating space' op aarde is dat elke verkeerde ingreep nu onherroepelijke omslagpunten in gang kan zetten die de aarde doen kantelen naar een nieuwe toestand die niet langer vriendelijk is voor het leven.

Callum Roberts, hoogleraar mariene conservatie en auteur van het boek "The unnatural history of the sea", schreef al in 2007 dat we de overvloed aan zeeleven moeten herstellen en de mariene ecosystemen een kans moeten geven zichzelf te herstellen, wil de planeet gezond blijven. De oceaan is de bron en levensader van al het leven op aarde. In de woorden van Dryden en Duncan (2022): “Planktonic marine life is the lungs and life-support system for the planet; they can double in mass in just 3 days as soon as we take the toxic brakes off and transition to a nontoxic, carbon net zero world by 2030. The take-away from this is that if we regenerate marine life, there is the potential to stop climate disruption and make the world a better place.”

Om het tij te keren moeten we de giftige remmen loslaten en overgaan op niet-giftige landbouw, chemie, energie en farmacie. Niet over 10 jaar maar nu.

De komende 10 jaar zijn dus uiterst bepalend voor de toekomst van het leven op aarde. Alleen diepgaande transformerende en echte regeneratieve benaderingen kunnen het tij keren. Dit betekent dat we, om vooruit te komen, de grootste barrière die goede actie in de weg staat, zullen moeten confronteren en dat is ons diep ingesleten wereldbeeld en de bijbehorende paradigma's. De wetenschap luidt al lange tijd de noodklok, maar onze westerse culturele conditionering heeft ons belet adequaat te reageren. Het status quo-denken en handelen heeft te lang onze strategieën en ons beleid gedomineerd.

Alleen diepgaande transformerende en echte regeneratieve benaderingen kunnen het tij keren.

Alleen focussen op 'wat is' leidt tot afbraak. We zullen moeten leren ons te richten op "wat kan zijn" om een doorbraak te creëren. Zoals eerder vermeld, hebben we de aarde zodanig gedegradeerd dat het verminderen van schade of het in stand houden van de huidige staat, niet voldoende is om de neerwaartse spiraal van degeneratie te stoppen (Mang & Haggard, 2016). Met andere woorden, de huidige duurzaamheidsbenaderingen creëren niet de doeltreffendheid en effectiviteit die we nodig hebben om uitkomsten van het ergste scenario te voorkomen.

Aangepast van Mang & Reed (2012) wiens diagram een krachtig middel is om onderscheid te maken tussen het ontwerp van technische systemen en levende systemen. In het kader van dit document hebben we het oorspronkelijke diagram bewerkt om er twee verschillende wereldbeelden in op te nemen en de manier waarop die ons denken beïnvloeden.

Om verder te komen, moeten we uitgaan van het potentieel. Om vooruit te komen moeten we werken vanuit het ontwerp van levende systemen. En het begint allemaal met onze manier van denken. Technisch systeemontwerp (links) komt voort uit een antropocentrisch wereldbeeld waarin de mens wordt gezien als gescheiden van en beter dan de natuur. Dit wereldbeeld heeft ons in staat gesteld een degeneratief economisch model te ontwikkelen, waarin de logica van waardecreatie is gebaseerd op het 'for-profit' imperatief, kapitaalaccumulatie, en het zich voortdurend uitbreidende proces van commodificatie en financialisering. Een dergelijk model is op lange termijn onhoudbaar omdat het processen van verval en achteruitgang voedt.

Om vooruit te komen zullen we moeten werken vanuit "potentieel" en vanuit "ontwerp van levende systemen". En het begint allemaal met het wereldbeeld dat ons denken inspireert.

Living Systems Design (rechts) is gebaseerd op een wereldbeeld van biocentrisme dat de mens ziet als onderdeel van de natuur en de ingewikkelde existentiële interdependenties en relaties erkent die ten grondslag liggen aan alle levende systemen. Dit wereldbeeld helpt ons een regeneratief economisch model te ontwikkelen waarin de logica van waardecreatie is gebaseerd op de 'for-life'-verplichting, de accumulatie van gezondheid, evenwicht en integriteit en een zich steeds uitbreidend ontwikkelingsproces om de systemische welvaartgenererende capaciteit van levende systemen te vergroten. Indien goed uitgevoerd, kan een dergelijk model duurzaam zijn op lange termijn, omdat het processen van evolutie, vernieuwing en revitalisering voedt die het vermogen van het systeem vergroten om te overleven en te gedijen ondanks verandering en verstoring.

Als we erin slagen ons denken te herprogrammeren en de verouderde paradigma's die ons denken beïnvloeden te overwinnen, gaat er een hele nieuwe wereld van mogelijkheden open. Wat onmogelijk leek, is dat niet meer. Er is een oneindige hoeveelheid onbenut potentieel dat klaar staat om te worden bevrijd.

Om daar te komen, moeten we de paradigma's die ons denken beïnvloeden overstijgen. We zullen onze cognitieve vooroordelen die diepe transformatie verhinderen onder ogen moeten zien. We zullen onze diepgewortelde meningen, neigingen, gedragingen en activiteiten die business-as-usual versterken, moeten overwinnen. Dit is hard werken. Het is ongemakkelijk en zwaar. Het gaat over het verlaten van de gekende paden. Maar als we daarin slagen, gaat er een hele nieuwe wereld van mogelijkheden open. Wat onmogelijk leek, is dat niet meer. Er is een oneindige hoeveelheid onbenut potentieel klaar om te worden bevrijd.

Noot

Het merendeel van het denken over regeneratie in dit artikel is geïnspireerd door de leer van het Regenesis Institute for Regenerative Practice en het werk van Carol Sanford.

Citeren

Dit artikel verscheen eerst in het Engels op de website van Centre4NI. Om dit artikel te citeren gebruik volgende informatie: "Gorissen L. 2023. The oceans are the engine of Earth’s life-support system and they are in grave danger. Perspective publication. Centre4NI."

Over de auteur

Leen Gorissen is oprichter van Centre4NI en student Regenerative Development and Design. Als opgeleid ecoloog onderzoekt ze momenteel hoe we levend systeemdenken kunnen verdiepen en toepassen voor bedrijven en organisaties. Zij is een onafhankelijke wetenschapper: het hier gepresenteerde werk wordt niet gefinancierd door een academisch instituut. Wanneer u (delen van) dit werk citeert of repliceert, geef dan alstublieft de nodige credits.

Bronnen

  • Bologna, M., Aquino, G. 2020. Deforestation and world population sustainability: a quantitative analysis. Sci Rep 10, 7631. https://doi.org/10.1038/s41598-020-63657-6
  • Dryden, Howard and Duncan, Diane. 2021. Climate regulating ocean plants and animals are being destroyed by toxic chemicals and plastics, accelerating our path towards ocean pH 7.95 in 25 years which will devastate humanity. SSRN: https://ssrn.com/abstract=3860950 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3860950
  • Heleno, R. H., Ripple, W. J., and Traveset, A. 2020. Scientists’ warning on endangered food webs. Web Ecol., 20, 1–10, https://doi.org/10.5194/we-20-1-2020, 2020.
  • IPCC synthesis report. 2023. https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-cycle/
  • Jiang, LQ., Carter, B.R., Feely, R.A. et al. 2019. Surface ocean pH and buffer capacity: past, present and future. Sci Rep 9, 18624 (2019). https://doi.org/10.1038/s41598-019-55039-4
  • Justin L. and Penn Curtis Deutsch. 2022. Avoiding ocean mass extinction from climate warming. Science376, 524–526.DOI:10.1126/science.abe9039
  • Linn Persson, Bethanie M. Carney Almroth, Christopher D. Collins, Sarah Cornell, Cynthia A. de Wit, Miriam L. Diamond, Peter Fantke, Martin Hassellöv, Matthew MacLeod, Morten W. Ryberg, Peter Søgaard Jørgensen, Patricia Villarrubia-Gómez, Zhanyun Wang, and Michael Zwicky Hauschild. 2022. Outside the Safe Operating Space of the Planetary Boundary for Novel Entities. Environmental Science & Technology 56 (3), 1510–1521.DOI: 10.1021/acs.est.1c04158
  • Mang & Haggard, 2016. Regenerative development and design. A framework for evolving sustainability. Wiley.
  • Mang & Reed. 2012. Regenerative development and design. Springer Encyclopedia of Sustainability Science and Technology
  • William J Ripple, Christopher Wolf, Jillian W Gregg, Kelly Levin, Johan Rockström, Thomas M Newsome, Matthew G Betts, Saleemul Huq, Beverly E Law, Luke Kemp, Peter Kalmus, Timothy M Lenton. 2022. World Scientists’ Warning of a Climate Emergency. BioScience, Volume 72, Issue 12, December 2022, Pages 1149–1155, https://doi.org/10.1093/biosci/biac083
  • Roberts C. 2007. The unnatural history of the sea. Icelandpress/Shearwater books.
  • Rousseaux, C. S., and Gregg, W. W. 2015. Recent decadal trends in global phytoplankton composition. Global Biogeochem. Cycles, 29, 1674– 1688, doi:10.1002/2015GB005139.
  • Steffen et al. 2015. Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science Vol 347, Issue 6223. DOI: 10.1126/science.1259855
  • Trisos, C.H., Merow, C. & Pigot, A.L. 2020. The projected timing of abrupt ecological disruption from climate change. Nature 580, 496–501. https://doi.org/10.1038/s41586-020-2189-9