Tegen greenwashing: hoe consumenten mondiger maken in de groene transitie

Uit een onderzoek van de Europese Commissie blijkt dat meer dan de helft van de EU-consumenten bij het winkelen rekening houdt met het milieueffect van hun aankoop. Dit is goed nieuws, maar een zorgwekkend bijproduct is een wildgroei aan groene marketing: 75% van de producten op de markt heeft een impliciete of expliciete milieuclaim. Dit leidt tot wantrouwen en verwarring bij de consument - en terecht: uit een recente screening van groene claims door consumentenautoriteiten bleek dat 42% van de claims mogelijk misleidend was en 59% geen makkelijk toegankelijk bewijs kon aanvoeren.

In de hele EU willen burgers producten met een lange levensduur en apparaten die gerepareerd kunnen worden wanneer ze het laten afweten. Consumenten kiezen bijna drie keer meer voor producten met de hoogste duurzaamheid als zij over betrouwbare informatie beschikken. Toch zijn er steeds meer aanwijzingen dat de levensduur van producten verkort wordt.  Het is op de een of andere manier algemeen aanvaard dat zelfs de meest hightech apparaten niet langer dan een paar jaar meegaan.

Om misleidende claims en producten met een korte levensduur te bestrijden, heeft de EU-Commissie in maart 2022 haar voorstel Empowering consumers for the Green Transition uitgebracht. Het voorstel heeft twee belangrijke doelstellingen: ten eerste consumenten helpen duurzamere aankoopbeslissingen te nemen door betere productinformatie, en ten tweede consumenten beschermen tegen greenwashing en vroegtijdige veroudering.

Het dossier wordt momenteel besproken in het Parlement en de Raad. Hoewel er al nuttige punten in staan, stellen we verschillende verbeteringen voor om mensen écht in staat te stellen duurzamer te consumeren en de groene overgang te begeleiden.

Weg met greenwashing

Het voorstel bevat hoognodige regels om de wildgroei van misleidende groene claims en etiketten te beperken: belangrijk is dat het gebruik van algemene groene claims wordt verboden, tenzij deze worden ondersteund door robuuste methoden zoals het EU Ecolabel, waarmee uitstekende milieuprestaties worden aangetoond. Ook moeten alle duurzaamheidskeurmerken gebaseerd zijn op minimale geloofwaardigheids- en transparantiebeginselen, zoals onafhankelijke verificatie.

Maar hoe kunnen markttoezichtautoriteiten en bedrijven gemakkelijk nagaan of labels aan de strenge regels voldoen? In plaats van te vertrouwen op langdurige beoordelingen per geval zou de EU een aanpak van voorafgaande goedkeuring moeten invoeren. Duurzaamheidskeurmerken en informatiehulpmiddelen voor duurzaamheid (bv. filters om schijnbaar duurzamere producten te vinden in webwinkels) moeten worden beoordeeld door een instantie op EU-niveau en alle goedgekeurde keurmerken moeten op transparante wijze worden opgenomen in een openbaar register, zeg maar een witte lijst van keurmerken. Dat zou een efficiënte handhaving ondersteunen en, wat belangrijk is, de consument beter beschermen tegen vage, onjuiste of ondoorzichtige informatie.

Misleidende beweringen over koolstofneutraliteit

Een andere cruciale tekortkoming van het voorstel is dat misleidende koolstofneutrale beweringen niet worden aangepakt. Koolstofneutrale claims zijn een van de meest voorkomende claims op producten van vandaag, van levensmiddelen tot continentale vluchten, maar ze zijn ook een van de meest misleidende en moeten dringend worden aangepakt.

In het huidige voorstel zijn deze claims nog steeds toegestaan als de meetmethode wordt vermeld. Om te beweren dat hun producten, diensten of zelfs de hele organisatie koolstofneutraal zijn, doen bedrijven echter meestal een beroep op koolstofcompensatie. Maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat die compensaties geen goed idee zijn.

Uit een recent onderzoek is gebleken dat 90% van de compensatiecredits die door 's werelds grootste aanbieder worden verkocht, waardeloos zijn en niet gebaseerd zijn op echte emissiereducties.

Uit een recent onderzoek is gebleken dat 90% van de compensatiecredits die door 's werelds grootste aanbieder worden verkocht, waardeloos zijn en niet gebaseerd zijn op echte emissiereducties. Bovendien kunnen compensaties bedrijven ervan weerhouden echte klimaatmaatregelen te nemen en hun activiteiten te veranderen om werkelijke emissiereducties te bereiken.

Bovendien wordt de meerderheid van de consumenten misleid door de term "klimaatneutraal" en wordt hen wijsgemaakt dat een klimaatneutraal product of dienst automatisch milieuvriendelijk is. Terwijl het in feite vaak sterk vervuilende sectoren zijn, zoals de luchtvaart en de automobielindustrie, die deze term gebruiken om hun bedrijf groener te doen lijken.

Daarom moet het EU-voorstel klimaatneutraliteitsclaims die gebaseerd zijn op compensaties meteen verbieden.

Producten kopen die lang meegaan

Naarmate onze afhankelijkheid van elektronica toeneemt, moeten we ook actie ondernemen om de gevolgen ervan voor het milieu tegen te gaan. Ondanks het feit dat afgedankte elektronica de snelst groeiende afvalstroom is, wordt slechts 17% van het wereldwijde e-afval daadwerkelijk gerecycled. De beste manier om dit probleem aan te pakken en gevaarlijk e-afval te verminderen, is onze elektronica zo lang mogelijk te gebruiken. Dit betekent dat we onze apparaten moeten kunnen repareren als ze stuk gaan. De voorstellen van de Commissie om consumenten mondiger te maken biedt een kans om sommige van deze problemen aan te pakken door het recht op reparatie op te nemen.

Ondanks het feit dat afgedankte elektronica de snelst groeiende afvalstroom is, wordt slechts 17% van het wereldwijde e-afval daadwerkelijk gerecycled.

Apparaten zo lang mogelijk gebruiken kan onnodig moeilijk zijn, omdat ze eerder dan hun verwachte levensduur verouderd raken. Wanneer fabrikanten bijvoorbeeld stoppen met het beschikbaar stellen van software-updates voor een apparaat, kan dit het apparaat onbruikbaar maken - zelfs als de hardware nog volledig functioneert. Dit voorstel wil deze zogenaamde vroegtijdige verouderingspraktijken aanpakken door middel van informatievereisten, zoals de eis om te informeren of een product een kenmerk bevat dat reparatie door onafhankelijke vakmensen of eindgebruikers beperkt. Herinnert u zich bijvoorbeeld de stickers die waarschuwden dat een garantie zou vervallen eens een bepaald toestel open gevezen werd, die gebruikers ervan weerhielden hun defecte apparaten zelf te herstellen?

Om consumenten te helpen dergelijke misleiding te ontwijken, moeten producten waarbij de levensduur op die manier wordt ingekort, worden geweerd. Deze praktijken omvatten ook het aanzetten van tot het eerder vervangen van verbruiksgoederen dan nodig, of het gebruik van softwaresloten om de functionaliteit van een apparaat te beperken als verbruiksmaterialen van een ander merk worden gebruikt. Een berucht geval zijn printers die niet meer naar behoren werken als er inktpatronen van een andere fabrikant worden gebruikt.

Belemmeringen voor reparatie wegnemen

Meer informatie over de verwachte levensduur van het product en bescherming via productgaranties zou de consument ook beter in staat stellen producten met een langere levensduur te kopen. Consumenten moeten weten wat er tijdens de levensduur van hun product kan gebeuren, bijvoorbeeld of de verkoper zal weigeren een reparatie uit te voeren aan een product dat eerder buiten het netwerk van de oorspronkelijke fabrikant om is gerepareerd. Een verplichting voor producenten om toegang te verlenen tot andere informatie zoals de beschikbaarheid van onderdelen en gereedschap, reparatiehandleidingen en informatie over software-updates is even belangrijk om klanten een volledig beeld te geven van wat zij kopen.

Consumenten moeten weten wat er tijdens de levensduur van hun product kan gebeuren.

Het wegnemen van deze belemmeringen voor reparatie is essentieel om een bloeiende reparatie-economie te ontwikkelen, e-afval te verminderen en de rechten van de consument te beschermen. Dat is niet alleen beter voor het milieu, maar ook wat de consument wil.

Verschuiving van de lasten

De losse eindjes van het Commissie-voorstel aan elkaar knopen is een stap in de richting van een circulaire economie met de consument voorop. Maar het veranderen van consumptiepatronen is de verantwoordelijkheid van iedereen, niet alleen van individuele consumenten. Beleidsmakers hebben de verantwoordelijkheid om het juiste ecosysteem te bieden zodat consumenten hun consumptiepatroon kunnen aanpassen en de juiste tools hebben om een betere grip te krijgen op hun consumptie. Het beleid moet worden gekoppeld aan de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven, aangezien de keuzevrijheid van de consument afhankelijk is van het aanbod. Als duurzame keuzes niet de standaard zijn en we voortdurend gebombardeerd worden met valse reclame, dan zijn consumenten niet vrij en niet mondig.

Dit artikel van Miriam Thiemann en Orla Butler verscheen eerder bij META, het magazine van het European Environmental Bureau. Het origineel vind je hier:

Wil je meer weten over de aanbevelingen van het EEB, lees dan hier verder:

Ontdek ook het voorstel van de Europese Commissie: